ਨਾਦ
contemporary punjabi poetryArchive for New Poetry
ਕਵਿਤਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ
ਗੁਰੁ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਦਾ ਸੰਤ ਸਿਪਾਹੀ ਅਤੇ ਮੁਹੰਮਦ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਜੇਹਾਦੀ ਅਸਲ ਵਿਚ ਇਕ ਪੈਗੰਬਰੀ ਸੁਪਨਾ ਹੈ। ਆਤਮਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਬਹੁਤ ਬੁਲੰਦ ਇਨਸਾਨ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਦਾ ਸੁਪਨਾ। ਆਧੁਨਿਕ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਨੇ ਇਨਾਂ ਸੰਕਲਪਾਂ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਇਸ ਤਰਾਂ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਲਹਿਰਾਂ ਦੇ ਮਿਲਟਰੀ ਵਿੰਗ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ ਇਹ ਸਿੱਖ ਲਹਿਰ ਅਤੇ ਇਸਲਾਮ ਦੇ ਲੜਾਕੇ ਦਸਤੇ ਹੋਣ। ਅਜਿਹੀਆਂ ਧਾਰਨਾਵਾਂ ਉਨਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਬਣਾਈਆਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਇਸਲਾਮ ਜਾਂ ਸਿੱਖ ਲਹਿਰ ਮਹਿਜ਼ ਰਾਜਨੀਤਕ-ਸਮਾਜਿਕ ਲਹਿਰਾਂ ਸਨ। ਜਿਹੜੇ ਲੋਕ ਖੁਦ ਰੂਹਾਨੀ ਸਰੋਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਅਨੁਭਵਾਂ ਤੋਂ ਸੱਖਣੇ ਸਨ, ਉਨਾਂ ਨੇ ਇਨਾਂ ਸਾਰੇ ਸੰਕਲਪਾਂ ਨੂੰ ਸਮਾਜਿਕ-ਰਾਜਨੀਤਕ ਅਰਥਾਂ ਵਿਚ ਹੀ ਸਮਝਿਆ ਹੈ। ਜਿਸ ਤਰਾਂ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਕਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਸਾਰੀਆਂ ਹੀ ਰੂਹਾਨੀ ਲਹਿਰਾਂ ਵਿਚ ਸਮਾਜਿਕ -ਰਾਜਨੀਤਕ ਪੱਖ ਓਨਾ ਕੁ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿੰਨਾ ਕਿਸੇ ਆਈਸਬਰਗ ਦਾ ਬਾਹਰ ਦਿਸ ਰਿਹਾ ਹਿੱਸਾ। ਜੋ ਹਿੱਸਾ ਸਤਹ ਤੋਂ ਥੱਲੇ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵੱਡਾ ਹੈ। ਜਿਨਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਕੋਈ ਰੂਹਾਨੀ ਅਨੁਭਵ ਨਾ ਹੋਵੇ, ਉਨਾਂ ਨੂੰ ਸਿਰਫ ਸਤਹ ਤੋਂ ਉਪਰ ਵਾਲਾ ਹਿੱਸਾ ਹੀ ਦਿਸਦਾ ਹੈ। ਆਧੁਨਿਕ ਚਿੰਤਨ, ਇਤਿਹਾਸਕਾਰੀ, ਸਿਧਾਂਤਕਾਰੀ ਦਾ ਇਹ ਹੀ ਦੁਖਾਂਤ ਹੈ। ਮੁਹੰਮਦ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਜਿਸ ਜੇਹਾਦੀ ਦੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ, ਗੁਰੁ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਨੇ ਜਿਸ ਸੰਤ ਸਿਪਾਹੀ ਦਾ ਸੁਪਨਾ ਲਿਆ ਅਤੇ ਜਾਂ ਮਹਾਭਾਰਤ ਵਿਚ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਅਰਜਨ ਨੂੰ ਜੋ ਉਪਦੇਸ਼ ਦੇ ਰਹੇ ਹਨ, ਉਹ ਬੁਨਿਆਦੀ ਤੌਰ ਤੇ ਇਕ ਆਤਮਿਕ ਅਵਸਥਾ ਹੈ। ਯੁੱਧ ਇਸ ਦਾ ਇਕ ਹਿੱਸਾ ਹੈ, ਓਨਾ ਕੁ ਹਿੱਸਾ ਜਿੰਨਾ ਕੁ ਉਪਰ ਦਿਸ ਰਿਹਾ ਆਈਸਬਰਗ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਯੁੱਧ ਇਸ ਦਾ ਮੁੱਖ ਹਿੱਸਾ ਕਤਈ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਹ ਉਸ ਤਰਾਂ ਦੀ ਅਵਸਥਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕੋਈ ਸੰਨਿਆਸੀ ਮਨ ਗ੍ਰਹਿਸਥ ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਜਿੰਮੇਵਾਰੀਆਂ ਨਿਭਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਗ੍ਰਹਿਸਥੀ ਹੋਣਾ ਸੌਖਾ ਹੈ। ਸੰਨਿਆਸੀ ਹੋਣਾ ਵੀ ਸੌਖਾ ਹੈ। ਪਰ ਦਿਲੋਂ ਮਨੋਂ ਸੰਨਿਆਸੀ ਹੋਕੇ ਗ੍ਰਹਿਸਥ ਵਿਚ ਰਹਿਣਾ ਕਠਿਨ ਮਾਰਗ ਹੈ। ‘ਨਾਮਿ ਰਤੇ ਘਰ ਮਾਹਿ ਉਦਾਸਾ’। ਇਹ ਮਾਰਗ ਸੁਪਰੀਮ ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਬਹੁਤ ਕਠਨ ਹੈ। ਲੋਕ ਗਲ ਗਲ ਤੱਕ ਦੁਨੀਆਦਾਰੀ ਵਿਚ ਡੁੱਬੇ ਹਨ। ਹਰ ਤਰਾਂ ਦੇ ਲਾਲਚ, ਲਾਲਸਾਵਾਂ, ਸਾੜੇ, ਈਰਖਾ ਤੇ ਨਫਰਤ ਨਾਲ ਭਰੇ ਹਨ। ਸ਼ਾਮ ਸਵੇਰੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਮੱਥੇ ਟੇਕ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹ ਸਮਝਕੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਤਸੱਲੀ ਦੇ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਹ ਗ੍ਰਹਿਸਥ ਮਾਰਗੀ ਹਨ। ਜਿੰਨਾ ਇਹ ਮਾਰਗ ਕਠਿਨ ਸੀ, ਉਸ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਓਨਾ ਹੀ ਸੌਖਾ ਬਣਾ ਲਿਆ ਹੈ। ਸੰਤ ਸਿਪਾਹੀ ਅਤੇ ਜੇਹਾਦੀ ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਇਸ ਤੋਂ ਵੀ ਉੱਚਾ ਹੈ। ਬਹੁਤ ਕਠਿਨ। ਆਤਮਿਕ ਮਾਰਗ ਦੀ ਮਾਊਂਟ ਐਵਰੈਸਟ। ਇਸ ਚੋਟੀ ਨੂੰ ਕੋਈ ਵਿਰਲਾ ਹੀ ਛੁਹ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਆਪਣੇ ਆਪੇ ਨਾਲ ਲੜਦਿਆਂ ਇਕ ਕਵਿਤਾ ਲਿਖੀ ਸੀ। ਉਸਦਾ ਸਿਰਲੇਖ ਦਿੰਦਿਆਂ ਉਤੇ ‘ਸੰਤ ਸਿਪਾਹੀ’ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ। ਇਹ ਕਵਿਤਾ ਲਿਖਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੈਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਅਹਿਸਾਸਾਂ ਨਾਲ ਭਰ ਗਿਆ ਕਿ ਜਿਸ ਬੁਲੰਦ ਇਨਸਾਨ ਦਾ ਸੁਪਨਾ ਮੁਹੰਮਦ ਸਾਹਿਬ ਜਾਂ ਗੁਰੁ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਲੈ ਰਹੇ ਸਨ, ਅਸੀਂ ਲੋਕ ਉਸ ਦੀ ਥਾਹ ਨਹੀਂ ਪਾ ਸਕਦੇ:
ਸੰਤ ਸਿਪਾਹੀ
ਜਿਵੇਂ ਤੁਰਨਾ ਹੋਵੇ ਸੱਚੀਂਮੁਚੀਂ
ਸੀਸ ਤਲੀ ਤੇ ਰੱਖਕੇ
ਜਿਵੇਂ ਮੁੜ ਆਉਣਾ ਹੋਵੇ
ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ
ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਨਾਟਕ ਨੁੰ
ਫਿਰ ਤੋਂ ਖੇਡਣਾ ਹੋਵੇ
ਜਿਵੇਂ ਦੇਖਕੇ ਸਭ ਕੁੱਝ
ਅਣਡਿੱਠ ਕਰ ਦੇਣਾ ਹੋਵੇ
ਜਾਂ
ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਪਿਆਰ ਕਰਨਾ ਹੋਵੇ
ਬਿਨਾਂ ਉਮੀਦ ਦੇ ਕਿ
ਉਹ ਵੀ ਤੁਹਾਨੂੰ ਪਿਆਰ ਕਰੇਗਾ
ਜਿਵੇਂ ਵਫਾ ਨਿਭਾਉਣੀ ਹੋਵੇ
ਕਿਸੇ ਬੇਵਫਾ ਨਾਲ
ਜਿਵੇਂ ਲੜਨਾ ਹੋਵੇ
ਬਿਨਾਂ ਗੁੱਸੇ ਦੇ
ਜਿਵੇਂ ਕੋਈ ਕਤਲ ਕਰਨਾ ਹੋਵੇ
ਬਿਨਾਂ ਨਫਰਤ ਦੇ
ਜਿਵੇਂ ਮਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ
ਆਪਣੇ ਕਾਤਲ ਵੱਲ ਦੇਖਣਾ ਹੋਵੇ
ਮੋਹ ਅਤੇ ਕਰੁਣਾ ਨਾਲ
ਜਿਵੇਂ ਮਰ ਜਾਣਾ ਹੋਵੇ
ਬਿਨਾਂ ਸਵਰਗ ਦੀ ਆਸ ਦੇ
ਬਿਨਾਂ ਕੋਈ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਛੱਡਿਆਂ
ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਫਤਹਿ ਬੁਲਾ ਦੇਣੀ ਹੋਵੇ
ਇਹ ਕੈਸਾ ਸੰਗਮ ਹੈ ਗੁਰੂ
ਕੈਸਾ ਕਠਨ ਮਾਰਗ ਹੈ
ਮੈਂ ਤੇਰੇ ਚਰਨਾਂ ਦੀ ਧੂੜ ਹਾਂ
ਸ਼ਮੀਲ
ਤਾਰਿਆਂ ਦਾ ਹਾਰ
ਕਈ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਗੀਤਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਦੇ ਛਿਣ ਬੜੇ ਰਹੱਸਮਈ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਮਨ ਦੀ ਜਿਸ ਅਵਸਥਾ ਵਿਚ ਉਹ ਗੀਤ ਜਾਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਉਸ ਹਾਲਤ ਨੂੰ ਕਈ ਵਾਰ ਸਮਝਣਾ ਜਾਂ ਬਿਆਨ ਕਰਨਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਗੀਤ ਲਗਭਗ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਜੇ ਮੈਨੂੰ ਕੋਈ ਪੁੱਛੇ ਕਿ ਇਸ ਗੀਤ ਦਾ ਸਬੰਧ ਮਨ ਦੀ ਜਿਸ ਅਵਸਥਾ ਨਾਲ ਹੈ, ਉਹ ਕਿਉਂ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਤਾਂ ਮੈਂ ਸ਼ਾਇਦ ਉਸਦਾ ਬਿਆਨ ਨਾ ਕਰ ਸਕਾਂ। ਅਜਿਹੇ ਭਾਵ ਅਤੇ ਖਿਆਲ ਕਿਵੇਂ ਅਤੇ ਕਿਉਂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਉਨਾਂ ਨੂੰ ਸਧਾਰਨ ਤਰਕ ਨਾਲ ਬਿਆਨ ਕਰਨਾ ਔਖਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਕੁੱਝ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਮੇਰਾ ਇਹ ਯਕੀਨ ਅਤੇ ਸੋਚ ਸੀ ਕਿ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਕੋਈ ਭੇਤਭਰੀ ਚੀਜ਼ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਸ ਸਭ ਕਾਸੇ ਨੂੰ ਤਾਰਕਿਕ ਮੁਹਾਵਰੇ ਵਿਚ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂ ਬਿਆਨ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਮੇਰਾ ਇਹ ਯਕੀਨ ਡੋਲਦਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਮੇਰੇ ਲਈ ਇਹ ਲਗਾਤਾਰ ਹੋਰ ਹੋਰ ਰਹੱਸਮਈ ਹੁੰਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਮਨ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਕੁਨੈਕਸ਼ਨ, ਖਿੱਚਾਂ, ਵੇਗ ਅਤੇ ਭਾਵ ਜਿਵੇਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨ ਵਿਆਖਿਆ ਨਾਲ ਹੱਲ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ, ਉਵੇਂ ਹੀ ਕਲਾ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਰਚਨਾ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਬਿਆਨਣਾ ਵੀ ਔਖਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਇਹ ਦੱਸਣਾ ਔਖਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਾਨੂੰ ਕੋਈ ਧੁਨ ਅੱਛੀ ਕਿਉਂ ਲੱਗਦੀ ਹੈ। ਧੂਹ ਕਿਉਂ ਪਾਉਂਦੀ ਹੈ।
ਇਸ ਗੀਤ/ਨਜ਼ਮ ਨੂੰ ਇਸ ਵੀਡੀਓ ਨਾਲ ਸੁਣਨਾ ਸ਼ਾਇਦ ਇਸ ਦੀ ਇਕ ਹੋਰ ਪਰਤ ਖੋਲ੍ਹੇ:
ਸ਼ਮੀਲ
ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਚਿੱਠੀ
ਪਿਛਲੇ ਦੋ ਦਹਾਕਿਆਂ ਦੌਰਾਨ ਬਹੁਤ ਵਾਰ ਅਜਿਹਾ ਹੋਇਆ ਹੈ ਕਿ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਮੈਂ ਚੁੱਪ ਚਾਪ ਪੀ ਗਿਆ। ਉਹ ਕਿਤੇ ਪ੍ਰਗਟ ਨਹੀਂ ਹੋਈਆਂ। ਮੇਰੇ ਅੰਦਰ ਹੀ ਗੁਆਚ ਗਈਆਂ। ਬੀਤੇ ਕੁਝ ਸਾਲ ਉਨਾਂ ਗੰਢਾਂ ਦੇ ਪਿਘਲਣ ਦਾ ਦੌਰ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਮੌਸਮ ਬਦਲਣ ਨਾਲ ਚੋਟੀਆਂ ਤੇ ਬਰਫ ਪਿਘਲਦੀ ਹੈ। ਸ਼ਾਇਦ ਫਕੀਰਾਂ ਦਾ ਇਹ ਕੋਈ ਕਰਮ ਹੈ ਕਿ ਬਰਫ ਹੁਣ ਖੂਬ ਪਿਘਲ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਹ ਸਿਲਸਿਲਾ ਕਿੱਥੇ ਤੱਕ ਚਲੇਗਾ, ਇਸਦਾ ਮੈਨੂੰ ਕੋਈ ਇਲਮ ਨਹੀਂ। ਬਹੁਤ ਵਾਰੀ ਕਵਿਤਾ ਲਿਖਣ ਵਾਲੇ ਇਸ ਅਵਸਥਾ ਵਿਚ ਕਵਿਤਾ ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਹ ਕੋਈ ਉੱਦਾਤ ਖਿਆਲ ਦੂਸਰਿਆਂ ਨਾਲ ਸਾਂਝਾ ਕਰਨਾ ਚਾਹ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਪਰ ਪਿਛਲੇ ਸਾਲਾਂ ਦੌਰਾਨ ਮੈਂ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਉਵੇਂ ਲਿਖਿਆ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਦੇ ਕਦੇ ਤੁਸੀਂ ਕਿਸੇ ਚੀਖ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਧੁਨ ਵਿਚ ਬਦਲ ਦਿੰਦੇ ਹੋ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਚੜ੍ਹਦੀਕਲਾ ਵਿਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕ ਦਰਦ, ਉਦਾਸੀ, ਉਪਰਾਮਤਾ ਨੂੰ ਹਿਕਾਰਤ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਨਾਲ ਦੇਖਦੇ ਹਨ। ਪਰ ਜੇ ਕੋਈ ਇਸ ਤਰਾਂ ਦੀ ਹਾਲਤ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਕਰੇ ਤਾਂ ਉਹ ਕੀ ਕਰੇ। ਕੀ ਪੀੜ, ਦਰਦ ਅਤੇ ਉਪਰਾਮਤਾ ਜੀਵਨ ਦੀ ਸਚਾਈ ਨਹੀਂ ਹੈ? ਜੇ ਇਹ ਰੋਗ ਵੀ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਕੀ ਇਹ ਰੋਗ ਇੱਕ ਹਕੀਕਤ ਨਹੀਂ ਹੈ? ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਦੀਆਂ ਸਤਰਾਂ ਹਨ:
ਇਹ ਸਰ ਕਿੰਨੇ ਕੁ ਡੂੰਘੇ ਨੇ
ਕਿਸੇ ਨੇ ਹਾਥ ਨਾ ਪਾਈ
ਨਾ ਬਰਸਾਤਾਂ ਵਿਚ ਚੜ੍ਹਦੇ ਨੇ
ਨਾ ਔੜਾਂ ਵਿਚ ਸੁੱਕਦੇ ਨੇ
ਅਜਿਹੇ ਅਹਿਸਾਸ ਸਿਰਫ ਅਨੁਭਵ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਹਨ। ਇਹ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦਾ ਮਸਲਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਹ ਸਿਰਫ ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਤੇ ਸੂਫੀ ਕਵਿਤਾ ਵੀ ਅਜਿਹੇ ਵੈਰਾਗ ਨਾਲ ਭਰੀ ਹੈ। ਕੁੱਝ ਰਹੱਸ ਅਜਿਹੇ ਹਨ, ਜਿਨਾਂ ਨੂੰ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਬਿਆਨਣਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੈ। ਚੀਖ ਨੂੰ ਕੋਈ ਕਿਵੇਂ ਬਿਆਨ ਕਰੇ। ਕੁਦਰਤ ਵੀ ਦੇਖੋ ਕਿਵੇਂ ਦਿਆਲੂ ਹੈ, ਇਹ ਕਵਿਤਾ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਜਨਮ ਦਿਨ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਲਿਖ ਰਿਹਾ ਹਾਂ:
ਚੁੱਪ ਚੀਖ
ਦਰਦ ਦਾ ਇਹ ਹੜ੍ਹ
ਕਿਥੇ ਲੈ ਜਾਵੇਗਾ
ਖੁਦਾ ਜਾਣੇ
ਮੈਂ ਹੱਥ ਛੱਡਕੇ ਇਸ ਵਿਚ ਬਹਿ ਗਿਆ ਹਾਂ
ਕੁੱਝ ਇਸ ਤਰਾਂ ਵੀ ਦੁਖਦਾ ਹੈ
ਮੈਨੂੰ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪਤਾ
ਜਿਵੇਂ ਚੀਖ ਦੀ ਕੋਈ ਗੋਲੀ ਬਣਾ
ਦਿੱਲ ਵਿਚ ਰੱਖ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੋਵੇ
ਜਿਵੇਂ ਛੱਤਾਂ ਹੇਠੋਂ ਦੌੜ ਜਾਣ ਨੂੰ ਜੀ ਕਰੇ
ਜਿਵੇਂ ਚੀਖ ਨੂੰ ਪੀ ਜਾਣਾ ਹੋਵੇ
ਚੁੱਪ ਚਾਪ
ਇਹ ਕੈਸੀ ਪਰਖ ਹੈ
ਇਹ ਅਮੁੱਕ ਤੜਫ
ਇਹ ਅਬੁੱਝ ਖਿੱਚ
ਇਹ ਬਿਹਬਲ ਜੀਅ
ਇਸ ਤਰਾਂ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ
ਨਹੀਂ ਸਾਂ ਜਾਣਦਾ
ਮੈਂ ਤਾਂ ਫਕੀਰਾਂ ਦੇ ਦਰ ਤੇ
ਸਿਰ ਝੁਕਾਇਆ ਸੀ
ਦਸੰਬਰ 8, 2010
ਸ਼ਮੀਲ
ਸਾਧੂ
ਇੱਕ ਗੱਲ ਪਿਛਲੇ ਕੁੱਝ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਮੈਨੂੰ ਅੰਦਰੋਂ ਹਲੂਣ ਰਹੀ ਹੈ ਕਿ ਸਾਡੀ ਪਰੰਪਰਾ ਵਿਚ ਸ਼ੁਰੂ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਸਾਧੂ ਕੌਣ ਲੋਕ ਹੋਏ? ਉਹ ਕਿਹੜੇ ਲੋਕ ਸਨ, ਜਿਹੜਾ ਘਰ ਬਾਰ, ਦੁਨੀਆਦਾਰੀ, ਸਾਰਾ ਕੁੱਝ ਤਿਆਗਕੇ, ਭਗਵੇਂ ਕੱਪੜੇ ਪਾਕੇ ਜੰਗਲਾਂ ਵੱਲ ਨਿਕਲ ਤੁਰੇ। ਅੱਜ ਸਾਡੇ ਮਨ ਵਿਚ ਸਾਧੂਆਂ ਦਾ ਇਮੇਜ ਹੋਰ ਤਰਾਂ ਦਾ ਹੈ। ਹੁਣ ਅਸੀਂ ਸਮਝਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਜੋ ਵਿਹਲੇ ਅਤੇ ਨਿਕੰਮੇ ਲੋਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਸਾਧਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਮੰਗ ਖਾਣ ਦਾ ਧੰਦਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਅੱਜ ਦੀ ਅਸਲੀਅਤ ਹੈ। ਇਹ ਸਾਧੂਆਂ ਦਾ ਵਿਗੜਿਆ ਹੋਇਆ ਰੂਪ ਹੈ। ਹਰ ਪ੍ਰਥਾ, ਹਰ ਪਰੰਪਰਾ ਵਿਚ ਇਸ ਤਰਾਂ ਗਿਰਾਵਟ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਜਦ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਲਹਿਰ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਤਾਂ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿਚ ਜਿਹੜੇ ਲੋਕ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਲਹਿਰ ਵੱਲ ਖਿੱਚੇ ਗਏ, ਉਹ ਲੋਕ ਸਾਡੇ ਸਮਾਜ ਦੀ ਕਰੀਮ ਸਨ। ਭਾਰਤ ਦੀ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਲਹਿਰ ਵਿਚ ਜੋ ਪੁਰਾਣੇ ਲੀਡਰ ਹਨ, ਉਹਨਾਂ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਅਜਿਹੇ ਹਨ, ਜਿਹੜੇ ਕੇਂਬਰਿਜ ਜਾਂ ਔਕਸਫੌਰਡ ਜਿਹੀਆਂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਵਿਚੋਂ ਪੜ੍ਹਕੇ ਆਏ ਸਨ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਅੰਦਰ ਐਨੀ ਕੁ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿਚ ਹੋਰ ਕੋਈ ਵੀ ਉਚਾ ਪ੍ਰੋਫੈਸ਼ਨ ਚੁਣ ਸਕਦੇ ਸਨ। ਪਰ ਉਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਪੂਰਾ ਜੀਵਨ ਕੁੱਝ ਖਿਆਲਾਂ ਦੇ ਲੇਖੇ ਲਾ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਉਸ ਦੌਰ ਵਿਚ ਕਾਲਜਾਂ ਜਾਂ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਵਿਚ ਪ੍ਰੋਗਰੈਸਿਵ ਖਿਆਲਾਂ ਵਾਲੇ ਮੁੰਡਿਆਂ ਦਾ ਬੜਾ ਆਕਰਸ਼ਕ ਜਿਹਾ ਇਮੇਜ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਪਰ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਲਹਿਰ ਦੇ ਨਿਘਾਰ ਨਾਲ ਅੱਜ ਉਹ ਸਥਿਤੀ ਬਿਲਕੁੱਲ ਬਦਲ ਗਈ ਹੈ। ਹੁਣ ਕਈ ਵਾਰ ‘ਕਾਮਰੇਡ’ ਸਾਡੇ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਮਜ਼ਾਕ ਦਾ ਪਾਤਰ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਦਾ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਸਮਾਜ ਦਾ ਜੋ ਵਧੀਆ ਟੈਲੰਟ ਹੈ, ਉਹ ਇਸ ਲਹਿਰ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਜਾ ਰਿਹਾ। ਇਹ ਗੱਲ ਹਰ ਲਹਿਰ ਨਾਲ ਵਾਪਰਦੀ ਹੈ। ਜਦ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਲਹਿਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਪੰਥਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੇ ਹੱਥ ਆਇਆ ਤਾਂ ਉਸ ਵੇਲੇ ਜੋ ਲੋਕ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਵਿਚ ਸਨ, ਉਹ ਸਮਾਜ ਦੇ ਪੜ੍ਹੇ ਲਿਖੇ ਅਤੇ ਅੱਛੇ ਖਿਆਲਾਂ ਵਾਲੇ ਕਾਬਲ ਲੋਕ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਪਰ ਅੱਜ ਜੋ ਹੋਰ ਕੁੱਝ ਵੀ ਕਰਨ ਜੋਗਾ ਨਾ ਹੋਵੇ, ਉਹ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਵਿਚ ਚਲੇ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਗੱਲ ਹਰ ਲਹਿਰ ਬਾਰੇ ਸੱਚ ਹੈ।
ਇਹ ਗੱਲ ਸਾਧੂਆਂ ਦੀ ਪ੍ਰਥਾ ਬਾਰੇ ਵੀ ਸੱਚ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਦੀ ਜਿਸ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸਭਿਅਤਾ ਵਿਚ ਮੁਢਲੇ ਲੋਕ ਸਾਧੂ ਹੋਏ, ਉਹ ਵਿਹਲੇ, ਨਿਕੰਮੇ ਜਾਂ ਨਿਖੱਟੂ ਲੋਕ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਇਹ ਉਹ ਲੋਕ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਅੰਦਰ ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਗਹਿਰੀਆਂ ਸਚਾਈਆਂ ਨੂੰ ਜਾਣਨ ਦੀ, ਸਮਝਣ ਦੀ ਅਤੇ ਉਨਾਂ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਕਰਨ ਦੀ ਅਸਾਧਾਰਨ ਲਗਨ ਅਤੇ ਤੜਫ ਸੀ। ਉਨਾਂ ਦੀ ਜਗਿਆਸਾ ਐਨੀ ਤਿੱਖੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਬਲ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਦੁਨੀਆਦਾਰੀ ਦਾ ਸਾਰਾ ਸੁਖ ਅਰਾਮ ਤਿਆਗਕੇ, ਸਾਰੇ ਦੁਨਿਆਵੀ ਮਕਸਦ ਤਿਆਗਕੇ ਪੂਰੀ ਤਰਾਂ ਗਿਆਨ ਅਤੇ ਅਨੁਭਵ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ ਵਿਚ ਪੈ ਗਏ। ਉਸ ਵੇਲੇ ਸਾਧੂ ਹੋਣਾ ਵਿਹਲੇ ਹੋਣ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉਸ ਦੌਰ ਵਿਚ ਜੋ ਲੋਕ ਸਾਧੂ ਹੁੰਦੇ ਸਨ, ਉਹ ਬਿਲਕੁੱਲ ਵੱਖਰੀ ਤਰਾਂ ਦੇ ਲੋਕ ਸਨ। ਇਸ ਗੱਲ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ ਅਸੀਂ ਅੱਜ ਦੇ ਦੌਰ ਬਾਰੇ ਕਲਪਨਾ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਜੇ ਅੱਜ ਕੋਈ ਸਾਇੰਟਿਸਟ ਨੌਜਵਾਨ, ਕੋਈ ਡਾਕਟਰ, ਕੋਈ ਕਾਮਯਾਬ ਬਿਜ਼ਨਸਮੈਨ, ਕਿਸੇ ਵੱਡੇ ਲੀਡਰ ਦਾ ਲੜਕਾ, ਕੋਈ ਵੱਡਾ ਆਰਟਿਸਟ ਜਾਂ ਕੋਈ ਹੋਰ ਕੁਆਲੀਫਾਈਡ ਪ੍ਰੋਫੈਸ਼ਨਲ ਸਾਰਾ ਕੁੱਝ ਤਿਆਗਕੇ ਚਿੱਟੇ ਕੱਪੜੇ ਪਾ ਲਏ ਅਤੇ ਪੂਰੀ ਤਰਾਂ ਰੂਹਾਨੀ ਖੋਜ ਅਤੇ ਧਿਆਨ ਦੇ ਮਾਰਗ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਹੋ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਸਾਡੇ ਅੰਦਰ ਉਹ ਕਿਸ ਤਰਾਂ ਦੇ ਭਾਵ ਪੈਦਾ ਕਰਨਗੇ। ਉਸ ਦੌਰ ਵਿਚ ਜੋ ਲੋਕ ਸਾਧੂ ਹੋਏ, ਉਹ ਇਸ ਤਰਾਂ ਦੇ ਲੋਕ ਸਨ। ਮਹਾਤਮਾ ਬੁੱਧ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਸੀ। ਇੱਕ ਸਲਤਨਤ ਦਾ ਮਾਲਕ ਸੀ। ਉਹ ਆਪਣਾ ਸਾਰਾ ਕੁੱਝ ਤਿਆਗਕੇ ਵੈਰਾਗੀ ਹੋ ਗਿਆ। ਸਾਰਾ ਕੁੱਝ ਛੱਡਕੇ ਜੰਗਲਾਂ ਨੂੰ ਤੁਰ ਗਿਆ। ਗੁਰੁ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਪਿਤਾ ਪਟਵਾਰੀ ਸਨ। ਉਸ ਦੌਰ ਵਿਚ ਪਟਵਾਰੀਆਂ ਦਾ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਉਚਾ ਦਰਜਾ ਸੀ। ਉਹ ਸਾਰਾ ਕੁੱਝ ਛੱਡਕੇ ‘ ਉਦਾਸੀਆਂ’ ਤੇ ਚੱਲ ਪਏ। ਅਸੀਂ ਇਹ ਗੱਲਾਂ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਵਿਚ ਪੜ੍ਹਦੇ ਹਾਂ ਪਰ ਇਨਾਂ ਦੇ ਮਹੱਤਵ ਨੂੰ ਕਈ ਵਾਰ ਪੂਰੀ ਤਰਾਂ ਮਹਿਸੂਸ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ। ਕਿਸੇ ਰਾਜੇ ਦਾ ਸਾਧੂ ਹੋਣਾ ਕੋਈ ਸਧਾਰਨ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਲੋਕ ਆਪਣੀ ਛੋਟੀ ਛੋਟੀ ਦੁਨੀਆਦਾਰੀ ਵਿਚ ਉਲਝੇ ਹੋਏ ਹਾਂ। ਅਸੀਂ ਇਸ ਨੂੰ ਛੱਡਣ ਤੋਂ ਵੀ ਡਰਦੇ ਹਾਂ। ਗੌਤਮ ਜਦੋਂ ਨਿਕਲ ਤੁਰੇ ਸਨ ਤਾਂ ਉਨਾਂ ਅੰਦਰ ਕਿਸ ਤਰਾਂ ਦੀ ਬੇਚੈਨੀ ਅਤੇ ਤੜਫ ਹੋਏਗੀ, ਉਸਦੀ ਅਸੀਂ ਕਲਪਨਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ। ਜੀਵਨ ਦੇ ਜਿਹੜੇ ਸੁਆਲ ਉਨਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਕਦਰ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ, ਉਹ ਸੁਆਲ ਸਧਾਰਨ ਇਨਸਾਨ ਦੀ ਸੋਚ ਤੋਂ ਪਰੇ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਹਨ। ਗੁਰੁ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੂੰ ਜੀਵਨ ਦੀ ਕਿਸ ਸਚਾਈ ਨੇ ਐਨਾ ਉਦਾਸ ਕਰ ਦਿਤਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਉਦਾਸੀ ਹੋ ਗਏ, ਉਦਾਸੀਆਂ ਤੇ ਨਿਕਲ ਪਏ? ਉਸ ਦਰਦ ਨੂੰ ਸਮਝ ਸਕਣਾ ਆਮ ਇਨਸਾਨ ਦੀ ਸੰਵੇਦਨਾ ਦੇ ਘੇਰੇ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ।
ਸਾਡੀ ਪੁਰਾਣੀ ਸਭਿਅਤਾ ਵਿਚ ਜੋ ਵੀ ਲੋਕ ਸਾਧੂ ਹੋਏ, ਉਹ ਇਸੇ ਤਰਾਂ ਦੀ ਅਵਸਥਾ ਵਾਲੇ ਲੋਕ ਸਨ। ਹਰਮਨ ਹੈਸ ਦੇ ਨਾਵਲ ‘ਸਿਧਾਰਥ’ ਦਾ ਪਾਤਰ ਸਿਧਾਰਥ ਹਮੇਸ਼ਾ ਮੈਨੂੰ ਖਿੱਚ ਪਾਉਂਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉਹ ਇਕ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਲੜਕਾ ਸੀ। ਉਹ ਸਾਧੂ ਹੋਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ, ਪਰ ਉਸਦਾ ਪਿਓ ਉਸ ਨੂੰ ਵਰਜਦਾ ਸੀ। ਕਾਫੀ ਕਸ਼ਮਕਸ਼ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਲਈ ਰਾਜ਼ੀ ਕਰਨ ਵਿਚ ਕਾਮਯਾਬ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਹ ਆਪਣੇ ਦੋਸਤ ਗੋਬਿੰਦ ਨਾਲ ਸਾਧੂ ਹੋ ਗਿਆ। ਉਸਦਾ ਅੱਗੇ ਦਾ ਜੀਵਨ ਇਕ ਵੱਖਰੀ ਕਹਾਣੀ ਹੈ। ਆਤਮਿਕ ਗਿਆਨ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਇਹ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਰਚਨਾ ਹੈ। ਪਰ ਇਸ ਨਾਵਲ ਤੋਂ ਅਸੀਂ ਉਸ ਸਮਾਜ ਦੀ ਕੁੱਝ ਕੁ ਕਲਪਨਾ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਸਚਾਈਆਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਵਾਲੇ ਜਗਿਆਸੂ ਲੋਕ ਕਿਸ ਤਰਾਂ ਦੁਨੀਆ ਨੂੰ ਤਿਆਗ ਤੁਰਦੇ ਸਨ। ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਵਿਚ ਰਾਂਝੇ ਦੇ ਜੋਗੀ ਹੋਣ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਹੈ। ਰਾਂਝਾ ਭਾਵੇਂ ਗਿਆਨ ਦਾ ਖੋਜੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪਰ ਤੜਫ ਉਸਦੀ ਵੀ ਵੱਡੀ ਸੀ। ਜਿਹੜੇ ਵੀ ਲੋਕ ਸਾਧੂ ਹੋਏ, ਉਨਾਂ ਦੀ ਤੜਫ ਰਾਂਝੇ ਵਾਲੀ ਹੀ ਸੀ। ਰਾਂਝੇ ਨੂੰ ਜੋਗ ਇਸ ਤੜਫ ਕਰਕੇ ਹੀ ਮਿਲਿਆ ਸੀ।
ਸਾਧੂਆਂ ਦੇ ਮਨ ਨੂੰ ਅਨੁਭਵ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਦੌਰਾਨ ਹੀ ਇਹ ਨਜ਼ਮ ਕੁੱਝ ਦੇਰ ਪਹਿਲਾਂ ਲਿਖੀ ਸੀ:
ਸਾਧੂ
ਜਦ ਕੋਈ ਆਸ ਨਾ ਹੋਵੇ
ਵਜ੍ਹਾ ਵੀ ਖਾਸ ਨਾ ਹੋਵੇ
ਘਰਾਂ ਵਿਚ ਜੀ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦਾ
ਰਿਹਾ ਨਾ ਚਾਅ ਕੋਈ ਜੱਗਦਾ
ਇਹ ਦਿਨ ਤਾਂ ਰੋਜ਼ ਹੀ ਢਲ ਜੇ
ਤੇ ਧਰਵਾਸ ਨਾ ਹੋਵੇ
ਜਦ ਕੋਈ ਆਸ ਨਾ ਹੋਵੇ
ਵਜ੍ਹਾ ਵੀ ਖਾਸ ਨਾ ਹੋਵੇ
ਕਿਸੇ ਨਾਲ ਦਿਲ ਨਹੀਂ ਭਰਦਾ
ਨਾ ਕਿਧਰੇ ਜਾਣ ਨੂੰ ਕਰਦਾ
ਸਾਲ ਵੀ ਬੀਤ ਚੱਲੇ ਨੇ
ਭੀੜਾਂ ਵਿਚ ਸਾਧ ਕੱਲੇ ਨੇ
ਜੱਗ ਤੇ ਸਾਕ ਬਥੇਰੇ ਨੇ
ਪਰ ਸਾਥ ਨਾ ਹੋਵੇ
ਜਦ ਕੋਈ ਆਸ ਨਾ ਹੋਵੇ
ਵਜ੍ਹਾ ਵੀ ਖਾਸ ਨਾ ਹੋਵੇ
ਥੋੜ੍ਹੀ ਜਿਹੀ ਰਾਤ ਬਾਕੀ ਹੈ
ਖੁਦਾ ਦੀ ਹਾਕ ਬਾਕੀ ਹੈ
ਚੁੱਪ ਇਕਲਾਪਾ ਪੱਲੇ ਨੇ
ਉਦਾਸੇ ਸਾਧੂ ਚੱਲੇ ਨੇ
ਇਹ ਦੁਨੀਆ ਸਾਰੀ ਮਿਲ ਜਾਵੇ
ਪਰ ਰਾਸ ਨਾ ਹੋਵੇ
ਜਦ ਕੋਈ ਆਸ ਨਾ ਹੋਵੇ
ਵਜ੍ਹਾ ਵੀ ਖਾਸ ਨਾ ਹੋਵੇ
ਸ਼ਮੀਲ
ਕਵਿਤਾ ਦੇ ਸੰਚਾਰ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ
ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਮੈਂ ਕਵਿਤਾ ਲਿਖਣੀ ਸ਼ੁਰੁ ਕੀਤੀ ਸੀ, ਅੱਸੀਵਿਆਂ ਦੇ ਮੱਧ ਵਿਚ, ਉਸ ਦੌਰ ਵਿਚ ਪਾਸ਼ ਜਿਹੇ ਕਵੀ ਸਾਡੇ ਹੀਰੋ ਤੇ ਰੋਲ ਮੌਡਲ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਦੌਰਾਨ ਵੀ ਭਾਵੇਂ ਅਸੀਂ ਦੇਵ, ਸਤੀ ਕੁਮਾਰ, ਹਰਨਾਮ ਜਿਹੇ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵੀਆਂ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਦੇ ਅਤੇ ਪਸੰਦ ਕਰਦੇ ਸਾਂ ਪਰ ਜਿਸ ਤਰਾਂ ਦਾ ਅਸਰ ਪਾਸ਼ ਦਾ ਸੀ, ਉਸਦਾ ਕੋਈ ਮੁਕਾਬਲਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਮੈਂ ਮੁਢਲੇ ਦਿਨਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਦੋਵੇਂ ਤਰਾਂ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਲਿਖਦਾ ਰਿਹਾਂ। ਤਰੰਨੁਮ ਵਿਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਣ ਵਾਲੀ ਕਵਿਤਾ ਵੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਅਲੋਚਨਾ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਪ੍ਰਗੀਤਕ ਕਵਿਤਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਉਸ ਤਰਾਂ ਦੀ ਆਧੁਨਿਕ ਕਵਿਤਾ ਵੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਆਮ ਕਰਕੇ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਕਵਿਤਾ ਕਹਿੰਦੇ ਹਾਂ। ਪਰ ਮੈਂ ਆਪਣੀਆਂ ਪ੍ਰਗੀਤਕ ਕਵਿਤਾਵਾਂ, ਗੀਤ ਆਦਿ ਕਦੇ ਛਪਵਾਏ ਨਹੀਂ। ਨਾ ਕਿਸੇ ਕਿਤਾਬ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤੇ ਅਤੇ ਨਾ ਕਦੇ ਕਿਸੇ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਨੂੰ ਭੇਜੇ। ਇਸ ਦਾ ਕਾਰਨ ਸ਼ਾਇਦ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਸਾਡੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦੇ ਕਵੀਆਂ ਵਿਚ ਇਹ ਸੋਚ ਭਾਰੂ ਸੀ ਕਿ ਤੁਕਬੰਦੀ ਵਾਲੀ, ਗਾਈ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਜਾਂ ਤਰੰਨੁਮ ਵਿਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਕਵਿਤਾ ਨੀਵੇਂ ਦਰਜੇ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਇਸ ਨੂੰ ਪੁਰਾਣੇ ਜ਼ਮਾਨੇ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਸਮਝਦੇ ਸਾਂ। ਅਸੀਂ ਸੋਚਦੇ ਸਾਂ ਕਿ ਵੱਖ ਵੱਖ ਸ਼ਹਿਰਾਂ, ਕਸਬਿਆਂ ਵਿਚ ਬਣੀਆਂ ਲਿਖਾਰੀ ਸਭਾਵਾਂ ਵਿਚ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਕਵੀ ਅਜਿਹੀ ਕਵਿਤਾ ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਜਾਂ ਇਸ ਤਰਾਂ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਲਿਖਣ ਵਾਲੇ ਗੁਰੁਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿਚ ਹੁੰਦੇ ਕਵੀ ਦਰਬਾਰਾਂ ਵਿਚ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਅਜਿਹੀ ਧਾਰਨਾ ਨੂੰ ਸਾਹਿਤ ਅਲੋਚਨਾ ਦੀ ਇਕ ਭਾਰੂ ਧਾਰਾ ਵੀ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਦੀ ਸੀ। ਸਾਹਿਤ ਅਲੋਚਕਾਂ ਦਾ ਇਹ ਵਰਗ ਇਹ ਧਾਰਨਾ ਰੱਖਦਾ ਸੀ ਕਿ ਆਧੁਨਿਕ ਜੀਵਨ ਦੀ ਜਟਿਲਤਾ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਤੁਕਬੰਦੀ ਵਾਲੀ ਕਵਿਤਾ, ਗੀਤ, ਗਜ਼ਲ ਆਦਿ ਉਚਿਤ ਮਾਧਿਅਮ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਸੁਚੇਤ ਪੱਧਰ ਤੇ ਮੈਂ ਵੀ ਇਸ ਤਰਾਂ ਦੀ ਸੋਚ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਮੰਨਦਾ ਸਾਂ ਭਾਵੇਂ ਅੰਦਰੋ ਅੰਦਰੀ ਗੀਤ ਅਤੇ ਪ੍ਰਗੀਤਕ ਨਜ਼ਮ ਲਿਖਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਸਾਂ। ਪਰ ਉਸ ਤਰਾਂ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਲਿਆਉਣ ਦੀ ਮੈਂ ਕਦੇ ਹਿੰਮਤ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ।
ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਸਮੇਂ ਅਤੇ ਅਨੁਭਵ ਨਾਲ ਤਰਾਂ ਤਰਾਂ ਦੀਆਂ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾਵਾਂ ਦਾ ਅਸਰ ਕੁੱਝ ਨਰਮ ਪੈਂਦਾ ਰਿਹਾ ਅਤੇ ਮੈਂ ਇਹ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਕਿ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਾਹਿਤ ਰਚਨਾ ਨੂੰ ਵੱਡੀ ਜਾਂ ਛੋਟੀ ਕੋਈ ਵਿਧਾ ਨਹੀਂ ਬਣਾਉਦੀ ਬਲਕਿ ਲਿਖਣ ਵਾਲੇ ਦੀ ਸਾਹਿਤਕ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਜੇ ਕੋਈ ਰਚਨਾਕਾਰ ਸੱਚਮੁੱਚ ਕਵੀ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਗਜ਼ਲ ਜਿਹੀ ਵਿਧਾ ਵਿਚ ਵੀ ਬੇਅੰਤ ਗਹਿਰਾਈ ਲਿਆ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜੇ ਸਮਰਥ ਨਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਭਾਵੇਂ ਕਿੰਨੀਆਂ ਹੀ ਆਧੁਨਿਕ ਵਿਧਾਵਾਂ ਅਪਣਾਏ, ਉਹ ਪੇਤਲੀਆਂ ਹੀ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ।
2009 ਵਿਚ ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਕਵਿਤਾ ਦੀ ਦੂਜੀ ਕਿਤਾਬ ‘ਓ ਮੀਆਂ’ ਵਿਚ ਭੂਮਿਕਾ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਛਾਪਣ ਲਈ ਸਮਕਾਲੀ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵਿਤਾ ਬਾਰੇ ਇਕ ਲੇਖ ਲਿਖਣ ਲੱਗਿਆ ਸਾਂ। ਇਹ ਲੇਖ ਲਿਖਣ ਲਈ ਮੈਂ ਇਕ ਵਾਰ ਫੇਰ ਸਮਕਾਲੀ ਅਤੇ ਕੁੱਝ ਦੂਜੇ ਆਧੁਨਿਕ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵੀਆਂ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਪੜ੍ਹਿਆ। ਇਹ ਪੜ੍ਹਦਿਆਂ ਮੈਂ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਇਕ ਸ਼ਾਇਰ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਸੁਰਜੀਤ ਪਾਤਰ ਹੋਰਾਂ ਦੀ ਵਡਿਆਈ ਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ। ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਦੀ ਮਹਾਨਤਾ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਮੈਂਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਹੋਇਆ। ਇਸੇ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦੌਰਾਨ ਮੇਰੇ ਆਪਣੇ ਅੰਦਰੋਂ ਉਹ ਝਾਕਾ ਜਾਂ ਹੀਣ ਭਾਵਨਾ ਵੀ ਖਤਮ ਹੋਈ, ਜਿਹੜੀ ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਪ੍ਰਗੀਤਕ ਕਵਿਤਾ ਬਾਰੇ ਬਣਾਈ ਹੋਈ ਸੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਦੌਰਾਨ ਹੀ ਮੇਰੇ ਮਨ ਵਿਚ ਇਹ ਖਿਆਲ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਕਿ ਤਰੰਨੁਮ ਵਾਲੀ ਸ਼ਾਇਰੀ ਨੂੰ ਵੀ ਸਾਹਮਣੇ ਲਿਆਂਦਾ ਜਾਵੇ। ਇਸੇ ਮਕਸਦ ਨਾਲ ਤਰੰਨੁਮ ਵਾਲੀ ਸ਼ਾਇਰੀ ਦੀ ਔਡੀਓ ਸੀਡੀ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਦਾ ਇਰਾਦਾ ਕਰ ਲਿਆ।
ਇਸ ਸੀਡੀ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਦੌਰਾਨ ਜੈਨ ਸਾਹਿਬ ( ਹਰੀਸ਼ ਜੈਨ) ਨਾਲ ਵੀ ਗੱਲ ਹੁੰਦੀ ਰਹੀ। ਜੈਨ ਸਾਹਿਬ ਆਪਣੀ ਪਬਲੀਕੇਸ਼ਨ ਲੋਕਗੀਤ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਅਤੇ ਯੂਨੀਸਟਾਰ ਬੁਕਸ ਜ਼ਰੀਏ ਪਿਛਲੇ ਤਿੰਨ ਦਹਾਕੇ ਤੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਜਗਤ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹਨ। ਉਹ ਵੀ ਵਾਰ ਵਾਰ ਇਸ ਗੱਲ ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਤਰਾਂ ਤਰਾਂ ਦੀਆਂ ਆਧੁਨਿਕ ਸੋਚ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਦੇ ਅਸਰ ਸਦਕਾ ਅਸੀਂ ਜਦੋਂ ਕਵਿਤਾ ਨੂੰ ਸਿਰਫ ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਲੀ ਚੀਜ਼ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਤਾਂ ਖੁਦ ਹੀ ਆਪਣੇ ਪੈਰਾਂ ਤੇ ਕੁਹਾੜੀ ਮਾਰ ਲਈ। ਉਨਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਕਵਿਤਾ ਦੀ ਸਾਡੀ ਸਾਰੀ ਪਰੰਪਰਾ ਇਸ ਗੱਲ ਤੇ ਖੜ੍ਹੀ ਸੀ ਕਿ ਕਵੀ ਅਤੇ ਸੁਣਨ ਵਾਲਿਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਇਕ ਸਜਿੰਦ ਰਿਸ਼ਤਾ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਕਵੀ ਦੇ ਮਨ ਤੇ ਇਹ ਗੱਲ ਹਮੇਸ਼ਾ ਭਾਰੂ ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਜੋ ਵੀ ਲਿਖ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਉਹ ਕਿਸੇ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਸੁਣਾਉਣ ਲਈ ਲਿਖ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਜਦ ਇਹ ਖਿਆਲ ਮਨ ਵਿਚ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਤਾਂ ਇਸ ਨਾਲ ਕਵੀ ਅਤੇ ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਸੁਣਨ ਵਾਲਿਆਂ ਨਾਲ ਰਿਸ਼ਤਾ ਬਣਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਕੋਈ ਵੀ ਕਵੀ ਅਜਿਹੀ ਕਵਿਤਾ ਲਿਖਣ ਦਾ ਜ਼ੋਖਮ ਨਹੀਂ ਸੀ ਉਠਾ ਸਕਦਾ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਕੋਈ ਵੀ ਦੂਸਰਾ ਨਾ ਜੁੜ ਸਕੇ। ਇਸ ਦੌਰ ਵਿਚ ਹੀ ਗੁਰਬਾਣੀ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਕਿੱਿਸਆਂ ਤੱਕ, ਬਹੁਤ ਉਚ ਪਾਏ ਦੀ ਰਚਨਾ ਹੋਈ ਹੈ। ਕਵੀ ਦਰਬਾਰਾਂ, ਮੁਸ਼ਾਇਰਿਆਂ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਵਿਚ ਵੀ ਕਵੀਆਂ ਅੰਦਰ ਇਹ ਖਿਆਲ ਹਮੇਸ਼ਾ ਕਾਇਮ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਸੁਣਨ ਵਾਲਿਆਂ ਨਾਲ ਕੋਈ ਰਾਬਤਾ ਬਣਾਉਣਾ ਹੈ। ਪਰ ਜਦ ਕਵੀ ਦਰਬਾਰਾਂ ਅਤੇ ਕਵਿਤਾ ਸੁਣਾਉਣ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਖਤਮ ਹੋ ਗਈ ਤਾਂ ਕਵਿਤਾ ਸਿਰਫ ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਲੀ ਚੀਜ਼ ਰਹਿ ਗਈ। ਇਸ ਸਥਿਤੀ ਦਾ ਇਹ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਇਆ ਕਿ ਕਵੀਆਂ ਨੇ ਅਜਿਹੀ ਕਵਿਤਾ ਲਿਖਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿਤੀ , ਜਿਸਦੇ ਅੰਦਰ ਸੁਣਨ ਵਾਲਿਆਂ ਨਾਲ ਰਾਬਤਾ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਸਮਰਥਾ ਗੁਆਚ ਗਈ। ਇਸ ਦਾ ਸਿੱਟਾ ਇਹ ਨਿਕਲਿਆ ਕਿ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਨਾਮੀ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵੀਆਂ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਦੀ ਕਿਤਾਬ ਨੂੰ ਸਾਰੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਖਰੀਦਣ ਵਾਲੇ 50 ਲੋਕ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ। ਇਸ ਤਰਾਂ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਦੀ ਗੰਭੀਰਤਾ ਅਤੇ ਕਵੀਆਂ ਦੀ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਤੇ ਕੋਈ ਸ਼ੱਕ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਪਰ ਸੁਆਲ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜੇ ਤੁਹਾਡੀ ਕਿਤਾਬ ਨੂੰ ਸਾਰੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਵੀਹ ਪੰਜਾਹ ਲੋਕਾਂ ਤੋਂ ਵੱਧ ਕੋਈ ਨਾ ਪੜ੍ਹੇ ਤਾਂ ਅਜਿਹੀ ਰਚਨਾ ਦਾ ਕੀ ਮਕਸਦ ਰਹਿ ਜਾਂਦਾ ਹੈ?
ਇਸ ਤਰਾਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ ਮੇਰੇ ਮਨ ਅੰਦਰ ਇਹ ਖਿਆਲ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਸਰੋਤਿਆਂ ਨਾਲ, ਜ਼ਿਆਦਾ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਰੋਤਿਆ ਨਾਲ ਜੁੜ ਸਕਣਾ ਇਸ ਦੀ ਤਾਕਤ ਹੈ, ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਨਹੀਂ। ਸਾਨੂੰ ਆਧੁਨਿਕਤਾ ਅਤੇ ਪਰੰਪਰਾ ਵਿਚਕਾਰ ਇਕ ਸੰਤੁਲਨ ਅਤੇ ਜੋੜ ਬਣਾਉਣਾ ਪਵੇਗਾ। ਸਾਡੇ ਸਾਹਮਣੇ ਸੁਰਜੀਤ ਪਾਤਰ ਇਸ ਦੀ ਇਕ ਸਾਖਸ਼ਾਤ ਮਿਸਾਲ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਅੰਦਰ ਆਧੁਨਿਕ ਜੀਵਨ ਦੀ ਹਰ ਤਰਾਂ ਦੀ ਜਟਿਲਤਾ ਨੂੰ ਪਕੜਨ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਵੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸਰੋਤਿਆਂ ਨਾਲ ਜੁੜ ਸਕਣ ਦੀ ਤਾਕਤ ਵੀ।
ਮੇਰੀ ਇਹ ਐਲਬਮ ਤਾਂ ਬੇਸ਼ੱਕ ਮੇਰੇ ਆਪਣੇ ਮਨ ਦੀਆਂ ਗੁੰਝਲਾਂ ਸਿੱਧੀਆਂ ਕਰਦਿਆਂ ਹੀ ਬਣ ਗਈ। ਪਰ ਇਸ ਸਾਰੇ ਅਮਲ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਇਸ ਹੀਣ ਭਾਵਨਾ ਤੋਂ ਵੀ ਮੁਕਤ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਸਾਨੂੰ ਕਵਿਤਾ ਸੁਣਾਉਣ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਜਗਾਉਣਾ ਪਵੇਗਾ। ਸੁਣਾਈ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਕਵਿਤਾ ਸਿਰਫ ਤਰੰਨੁਮ ਦੇ ਰੂਪ ਵੀ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਜਿਸ ਨੂੰ ਖੁਲ੍ਹੀ ਕਵਿਤਾ ਕਹਿੰਦੇ ਹਾਂ, ਉਸ ਨੂੰ ਵੀ ਸੁਣਾਉਣ ਅਤੇ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਦੀ ਇਕ ਵਿਧੀ ਹੈ। ਪਾਸ਼ ਦੀ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਕਵਿਤਾ ਖੁਲ੍ਹੀ ਹੈ। ਪਰ ਉਸ ਅੰਦਰ ਸਰੋਤਿਆਂ ਨਾਲ ਜੁੜਨ ਦੀ ਤਾਕਤ ਹੈ, ਉਸਦੀ ਸੰਬੋਧਨੀ ਸੁਰ ਕਰਕੇ। ਅੱਜ ਦੇ ਦੌਰ ਤੇ ਸਾਡੇ ਕਈ ਕਵੀਆਂ ਕੋਲ ਕਵਿਤਾ ਨੂੰ ਇਕ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਅੰਦਾਜ਼ ਵਿਚ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਅਤੇ ਸਰੋਤਿਆਂ ਨਾਲ ਜੁੜਨ ਦੀ ਤਾਕਤ ਹੈ। ਉਸ ਨੂੰ ਸੁਚੇਤ ਪੱਧਰ ਤੇ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕੀਤੇ ਬਗੈਰ ਕਵਿਤਾ ਦੇ ਦਿਨ ਬ ਦਿਨ ਸੁੰਗੜ ਰਹੇ ਘੇਰੇ ਨੂੰ ਜ਼ਰਾ ਕੁ ਖੋਲ੍ਹਣਾ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ।
ਨਵਤੇਜ ਭਾਰਤੀ, ਜਸਵੰਤ ਦੀਦ, ਸੁਖਪਾਲ, ਦੇਵਨੀਤ ਜਿਹੇ ਸਾਡੇ ਅੱਜ ਦੇ ਨਿਰੋਲ ਆਧੁਨਿਕ ਕਿਸਮ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਲਿਖਣ ਵਾਲੇ ਕਵੀ ਹਨ। ਨਵਤੇਜ ਭਾਰਤੀ, ਦੀਦ, ਸੁਖਪਾਲ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਅੰਦਰ ਬਿਰਤਾਂਤਕ ਅੰਸ਼ ਹੈ, ਜਿਹੜਾ ਕਵਿਤਾ ਅੰਦਰ ਕਹਾਣੀ ਕਲਾ ਜਿਹਾ ਰੰਗ ਭਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਦੇਵਨੀਤ ਅੰਦਰ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਚਿਤਰਕਾਰਾਂ ਵਾਂਗ ਸਜਾਉਣ ਅਤੇ ਟਿਕਾਉਣ ਦੀ ਤਾਕਤ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਚੀਜ਼ ਨੂੰ ਉਹ ਬਹੁਤ ਨਾਟਕੀ ਰੰਗ ਵਿਚ ਪੇਸ਼ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਵੀਆਂ ਨੂੰ ਸੁਣਦਿਆਂ ਮੈਂ ਇਹ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਕਿ ਬੇਸ਼ੱਕ ਇਹ ਲੋਕ ਤਰੰਨੁਮ ਵਿਚ ਕਵਿਤਾ ਨਹੀਂ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੇ, ਪਰ ਇਹ ਵੱਖਰੇ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਕਵਿਤਾ ਤੇ ਸੰਚਾਰ ਦੇ ਸੁਆਲ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਖੁਬਸੂਰਤੀ ਨਾਲ ਹੱਲ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਪਹਿਲੂ ਵੱਲ ਧਿਆਨ ਦਿਤੇ ਬਗੈਰ ਅਸੀਂ ਕਵਿਤਾ ਨੂੰ ਹੋਰ ਹੋਰ ਸੁੰਗੜਦੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਬਚਾ ਸਕਾਂਗੇ।
ਆਪਣੀ ਕਵਿਤਾ ਦੀ ਐਲਬਮ ਵਿਚੋਂ ਦੋ ਨਜ਼ਮਾਂ/ਗੀਤਾਂ ਦਾ ਲਿੰਕ ਇਥੇ ਦੇ ਰਿਹਾ ਹਾਂ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਆਡੀਓ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਵੀਜ਼ੂਅਲ ਅੰਸ਼ ਵੀ ਮਿਲਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਹੈ:
ਪ੍ਰਗੀਤਕ ਕਵਿਤਾ ਅਤੇ ਤਰੰਨੁਮ
ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤਕ ਹਲਕਿਆਂ , ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਅਲੋਚਕਾਂ ਵਿਚ ਪਿਛਲੇ ਦਹਾਕਿਆਂ ਦੌਰਾਨ ਇਕ ਅਜਿਹੀ ਮਜ਼ਬੂਤ ਧਾਰਾ ਰਹੀ ਹੈ, ਜਿਹੜੀ ਪ੍ਰਗੀਤਕ ਕਵਿਤਾ ਨੂੰ ਛੁਟਿਆਉਂਦੀ ਰਹੀ ਹੈ। ਅਲੋਚਕਾਂ ਦੀ ਇਹ ਧਾਰਾ ਇਹ ਸਮਝਦੀ ਰਹੀ ਹੈ ਕਿ ਪ੍ਰਗੀਤਕ ਕਵਿਤਾ ਆਧੁਨਿਕ ਜੀਵਨ ਦੀ ਜਟਿਲਤਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟਾਉਣ ਦੇ ਸਮਰਥ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਪ੍ਰਗੀਤਕ ਕਵਿਤਾ ਅੱਜ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ, ਵਿਸੰਗਤੀਆਂ ਨੂੰ ਸਰਲ ਅਤੇ ਤਰਲ ਬਣਾ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਅਕਾਦਮਿਕ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤਕ ਸਰਕਲਾਂ ਵਿਚ ਵਿਚਰਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਵੀ ਮੈਂ ਕਦੇ ਇਸ ਦਲੀਲ ਤੋਂ ਕਦੇ ਬਹੁਤਾ ਕਾਇਲ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਪਰ ਇਹ ਸਚਾਈ ਹੈ ਕਿ ਪਿਛਲੇ ਲੰਬੇ ਅਰਸੇ ਤੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਪ੍ਰਗੀਤਕ ਕਵਿਤਾ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਲੱਗਭਗ ਅਲੋਪ ਹੁੰਦੀ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ। ਜੇ ਸੁਰਜੀਤ ਪਾਤਰ ਹੋਰਾਂ ਨੇ ਇਸ ਪਰੰਪਰਾ ਨੂੰ ਜਿੰਦਾ ਨਾ ਰੱਖਿਆ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਇਹ ਕਦੋਂ ਦੀ ਖਤਮ ਹੋ ਗਈ ਹੁੰਦੀ। ਜੇ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਅੱਜ ਸੁਰਜੀਤ ਪਾਤਰ ਨਾ ਹੁੰਦੇ ਤਾਂ ਸਾਡੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਪਤਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੋਣਾ ਕਿ ਤਰੰਨੁਮ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਤਰੰਨੁਮ ਵਿਚ ਕਵਿਤਾ ਕਿਸ ਤਰਾਂ ਪੜ੍ਹੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਮੇਰਾ ਇਹ ਜ਼ਾਤੀ ਅਕੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪ੍ਰਗੀਤਕਤਾ ਅਤੇ ਤਰੰਨੁਮ ਦੇ ਖਤਮ ਹੋਣ ਨਾਲ ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਘੇਰਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਘਟਿਆ ਹੈ। ਅੱਜ ਜੇ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵਿਤਾ ਐਨਾ ਸੁੰਗੜ ਗਈ ਹੈ ਤਾਂ ਇਸ ਦਾ ਕਾਰਨ ਇਹੀ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਸਿਰਫ ਕਿਤਾਬਾਂ ਜਾਂ ਮੈਗਜ਼ੀਨਾਂ ਵਿਚ ਪੜ੍ਹੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਚੀਜ਼ ਰਹਿ ਗਈ ਹੈ।
ਮੈਂ ਖੁਦ ਵੀ ਸ਼ੁਰੂ ਤੋਂ ਹੀ ਦੋਵੇਂ ਤਰਾਂ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਲਿਖਦਾ ਰਿਹਾ ਹਾਂ। ਉਸ ਤਰਾਂ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਵੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਆਮ ਕਰਕੇ ਅਸੀਂ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਕਵਿਤਾ ਕਹਿੰਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਗੀਤ ਪ੍ਰਗੀਤ ਵੀ। ਸ਼ਾਇਦ ਇਹ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਸਾਹਿਤਕ ਵਾਤਾਵਰਣ ਦਾ ਹੀ ਅਸਰ ਸੀ ਕਿ ਨਾ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਗੀਤ ਕਦੇ ਛਪਵਾਏ ਅਤੇ ਨਾ ਕਦੇ ਮੁਸ਼ਾਇਰਿਆਂ ਵਗੈਰਾ ਵਿਚ ਸੁਣਾਏ। ਇਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਮੇਰੇ ਨੇੜਲੇ ਜਾਣਕਾਰਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਬਹੁਤ ਥੋੜ੍ਹਿਆਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਮੈਂ ਇਸ ਤਰਾਂ ਦੀ ਸ਼ਾਇਰੀ ਵੀ ਕਰਦਾਂ।
ਕੁੱਝ ਦੋਸਤਾਂ ਦੀ ਸਲਾਹ ਤੇ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਕੁੱਝ ਗੀਤਾਂ ਦੀ ਰਿਕਾਰਡਿੰਗ ਕਰਵਾ ਲਈ। ਜੇ ਦਿਲਖੁਸ਼ ਦਾ ਆਪਣਾ ਸਟੂਡੀਓ ਨਾ ਹੁੰਦਾ ਅਤੇ ਉਹ ਖੁਦ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਨਾ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਅਜੇ ਵੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਗੀਤਾਂ ਦੀ ਵਾਰੀ ਨਾ ਆਉਂਦੀ। ਅਸਲ ਵਿਚ ਉਸਦੇ ਸਟੂਡੀਓ ਵਿਚ ਡਾ ਕੁਲਜੀਤ ਦੇ ਲੈਕਚਰਾਂ ਦੀ ਰਿਕਾਰਡਿੰਗ ਕਰਦਿਆਂ ਹੀ ਇਹ ਵਿਚਾਰ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ ਸੀ ਕਿ ਮੇਰੇ ਗੀਤਾਂ ਦੀ ਰਿਕਾਰਡਿੰਗ ਵੀ ਕਰਵਾ ਲੈਣ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਇਸੇ ਸਾਲ ਮਈ ਜੂਨ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਇਹ ਰਿਕਾਰਡਿੰਗ ਹੋਈ ਸੀ ਅਤੇ ਹੁਣ ਜਾਕੇ ਸੀਡੀ ਤਿਆਰ ਹੋਈ ਹੈ।
ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਪ੍ਰਗੀਤਕ ਕਵਿਤਾ ਅਤੇ ਤਰੰਨੁਮ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਨੂੰ ਕਿਉਂਕਿ ਪਿਛਲੇ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਸੁਰਜੀਤ ਪਾਤਰ ਹੋਰਾਂ ਨੇ ਹੀ ਜਿੰਦਾ ਰੱਖਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਸਾਡੇ ਸਾਰਿਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਸਰੋਤ ਹਨ, ਇਸ ਕਰਕੇ ਸੀਡੀ ਨੂੰ ਉਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਹੀ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।
ਥੋੜ੍ਹੇ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਹੀ ਸੀਡੀ ਆ ਜਾਵੇਗੀ। ਇਸ ਵਕਤ ਸਿਰਫ ਸੁਰਜੀਤ ਪਾਤਰ ਹੋਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕਹੇ ਗਏ ਕੁੱਝ ਸ਼ਬਦ ਸਾਂਝੇ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹਾਂ
ਸ਼ਮੀਲ
ਆਉਣ ਦਾ ਸਮਾਂ
ਕਈ ਦਿਨ ਤੋਂ ਕੋਈ ਪੋਸਟ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪਾ ਸਕਿਆ। ਹਾਲਾਤ ਕੁੱਝ ਐਸੇ ਹੀ ਸਨ। ਕੁੱਝ ਦਿਨਾਂ ਲਈ ਇੰਡੀਆ ਗਿਆ ਸਾਂ। ਕਈ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਇਕ ਕਵਿਤਾ ਲਿਖੀ। ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਪਰ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸੇ ਕਵਿਤਾ ਦੀ ਕੋਈ ਇਕ ਵਿਆਖਿਆ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਕਵਿਤਾ ਬਾਰੇ ਮੇਰਾ ਅਨੁਭਵ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਲਾ ਜਿਸ ਅਵਸਥਾ ਵਿਚੋਂ ਲੰਘ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਦੇ ਮੁਤਾਬਕ ਕਿਸੇ ਕਵਿਤਾ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਜਿਹੜਾ ਮੇਰੇ ਵਾਲੀ ਅਵਸਥਾ ਵਿਚੋਂ ਲੰਘ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇਗਾ, ਉਹ ਇਸ ਨੂੰ ਮੇਰੇ ਵਾਲੇ ਭਾਵਾਂ ਵਿਚ ਸਮਝੇਗਾ। ਜਿਸ ਦੀ ਅਵਸਥਾ ਕੋਈ ਹੋਰ ਹੋਵੇਗੀ, ਉਹ ਉਸ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਇਸ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹੇਗਾ। ਕਵਿਤਾ ਇਹੀ ਅਜ਼ਾਦੀ ਦਿੰਦੀ ਹੈ।
ਮਹਾਤਮਾ ਬੁੱਧ ਦੇ ਤਲਾਸ਼ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਵਿਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਸ ਦਿਨ ਜਾਂ ਉਸ ਪਲ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਦਿਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੁੱਝ ਵੀ ਲੱਭਣ ਦੀਆਂ ਸਭ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਤਿਆਗ ਦਿਤੀਆਂ ਸਨ ਅਤੇ ਪੂਰੀ ਤਰਾਂ ਡਿੱਗ ਪਏ ਸਨ। ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਕੋਈ ਸਾਹ ਸਤ ਨਹੀਂ ਸੀ ਰਿਹਾ। ਕੋਈ ਉਮੀਦ ਨਹੀਂ ਸੀ ਰਹੀ। ਘੋਰ ਨਾਉਮੀਦੀ ਦੀ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਜਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੁਦਰਤ ਅੱਗੇ ਸਮਰਪਣ ਕੀਤਾ ਤੇ ਡਿਗ ਪਏ ਤਾਂ ਉਸੇ ਪਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਰੌਸ਼ਨੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਈ।
ਇਸ ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਪ੍ਰਸੰਗ ਵੱਖਰਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਪਰ ਅੰਤਰੀਵ ਭਾਵ ਕੁੱਝ ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਹੈ। ਜਦ ਤੱਕ ਸਾਡੇ ਅੰਦਰ ਹਉਂ ਦਾ ਭਾਵ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਸਮਰਪਣ ਨਹੀਂ ਵਾਪਰਦਾ। ਪੂਰਨ ਸਮਰਪਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪੂਰਨ ਮਿਲਨ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ – ਸ਼ਮੀਲ
ਆਉਣ ਦਾ ਸਮਾਂ
ਜਦ ਸੁਪਨੇ ਸਭ ਟੁੱਟ ਗਏ
ਜਦ ਖਾਹਿਸ਼ ਕੋਈ ਨਾ ਰਹੀ
ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਉਦੋਂ ਆਵੀਂ
ਜਦ ਸਾਕ ਕੋਈ ਨਾ ਰਿਹਾ
ਜਦ ਸਾਥ ਕੋਈ ਨਾ ਰਿਹਾ
ਅਕਲ ਜਦ ਹਾਰ ਗਈ
ਸ਼ਕਲ ਜਦ ਰੁਲ ਗਈ
ਉਦੋਂ ਆਵੀਂ
ਮਨ ਇਹ ਮਰ ਜਾਏਗਾ
ਤਨ ਘਸ ਜਾਏਗਾ
ਜਦ ਸਭ ਕੁੱਝ ਗੁਆਚ ਗਿਆ
ਉਹ ਆਉਣ ਦਾ ਸਮਾਂ ਹੋਏਗਾ
ਜਦ ਤਾਂਘ ਕੋਈ ਨਾ ਰਹੀ
ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਦੀ
ਜਦ ਆਸ ਕੋਈ ਨਾ ਰਹੀ
ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਦੇ ਮਿਲਣ ਦੀ
ਜਿਵੇਂ ਕੋਈ ਵੇਸਵਾ ਗਈ ਸੀ
ਆਪਣੇ ਭਿਕਸ਼ੂ ਪ੍ਰੇਮੀ ਕੋਲ
ਬੁੱਢੀ ਹੋਕੇ
ਡੁੱਬਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ
ਜਦ ਆਖਰੀ ਸਾਹ ਰਹਿ ਗਿਆ
ਅਵਾਜ਼ ਦੇ ਦਈਂ
ਆ ਜਾਈਂ
ਨੀਰੂ ਅਸੀਮ ਦੀ ਇਕ ਕਵਿਤਾ
ਨੀਰੂ ਅਸੀਮ ਨਵੇਂ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵੀਆਂ ਵਿਚ ਇਕ ਜ਼ਿਕਰਯੋਗ ਤੇ ਖਾਸ ਨਾਂ ਹੈ। ਉਸਦੀ ਪਹਿਲੀ ਕਿਤਾਬ ਭੂਰੀਆਂ ਕੀੜੀਆਂ ਜਦੋਂ ਆਈ ਸੀ ਤਾਂ ਉਸ ਕਵਿਤਾ ਨੇ ਇਹ ਸਪਸ਼ਟ ਸੰਕੇਤ ਦਿਤਾ ਸੀ ਕਿ ਉਸ ਅੰਦਰ ਅਸਾਧਾਰਨ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ ਹਨ। ਦੂਜੀ ਕਿਤਾਬ ਸਫਰ ਨਾਲ ਉਸਨੇ ਉਸ ਸੰਭਾਵਨਾ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਪਹਿਲੀ ਕਿਤਾਬ ਤੋਂ ਹੀ ਉਸ ਦੇ ਕਾਵਿ ਅਨੁਭਵ ਦੀ ਪਕਿਆਈ ਸਾਫ ਝਲਕਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਦੀ ਕਿਤਾਬ ਤੇ ਲਿਖੇ ਇਕ ਨੋਟ ਵਿਚ ਸੁਰਜੀਤ ਪਾਤਰ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਨੀਰੂ ਅਸੀਮ
ਕੋਲ ਅਹਿਸਾਸ, ਸੋਚ ਤੇ ਸਿਰਜਣ ਦੀ ਕਮਾਲ ਸੋਝੀ, ਰਮਜ਼ ਤੇ ਸਮਰੱਥਾ ਹੈ
ਜਿਸ ਸਦਕਾ ਉਸ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਸਾਡੀ ਨਵੀਂ ਕਵਿਤਾ ਵਿਚ ਬਹੁਤ
ਅਹਿਮ ਅਤੇ ਮਾਣਯੋਗ ਸਥਾਨ ਹੈ ਤੇ ਉਸ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਨਵੇਂ ਯੁਗ ਤੇ
ਨਵੀਂ ਸੰਵੇਦਨਾ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਵਿਚ ਸਾਡੀ ਸਹਾਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤੇ ਆਦਿ
ਜੁਗਾਦੀ ਮਾਨਵੀ ਸਰੋਕਾਰਾਂ ਦੀ ਥਾਹ ਪਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਦੀ ਸਿਰਫ ਇਕ ਕਵਿਤਾ ਨਮੂਨੇ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਇਥੇ ਦੇ ਰਿਹਾਂ। ਬਾਕੀ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਉਸਦੇ ਪੇਜ ਤੇ ਪੜ੍ਹੀਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ- ਸ਼ਮੀਲ
ਆਹਟ
ਤੇਰੇ ਪੈਰਾਂ ਦੀ ਆਹਟ
ਬ੍ਰਹਮ ਨਾਦ ਲੱਗਦੀ ਏ
ਤੇਰੀ ਮੂਰਤ
ਹੋਰ ਹੋਰ ਪਾਰਦਰਸ਼ੀ ਹੋ ਰਹੀ
ਦੁਧੀਆ ਅਕਾਸ਼ ਗੰਗਾ ‘ਚ ਤੈਰਦੀ
ਤਿੱਤਰ ਖੰਭੀ ਬੱਦਲੀ
ਅੱਖਾਂ ‘ਚ ਤਾਜਮਹਲ
ਪਰੀ ਲੋਕ ਤੋਂ
ਅਪਸਰਾਵਾਂ ਉਤਰ ਰਹੀਆਂ ਨੇ
ਮਹਾਂਨਾਚ ਹੋਣ ਵਾਲੈ।
ਸੈਕਸ ਤੇ ਪਿਆਰ ਬਾਰੇ ਰੂਹਾਨੀ ਨਜ਼ਰੀਆ
ਕੁਝ ਅਰਸਾ ਪਹਿਲਾਂ ਇਕ ਕਵਿਤਾ ਲਿਖੀ ਸੀ। ਰੱਬ ਜਾਣੇ ਇਹ ਕਿਵੇਂ ਤੇ ਕਿਉਂ ਲਿਖੀ ਗਈ। ਪਰ ਕਵਿਤਾ ਮੈਂ ਕਿਤਾਬ ਨਾ ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਕਿਤਾਬ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕਿਤੇ ਹੋਰ ਛਪਵਾਈ। ਮੈਂਨੂੰ ਲਗ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਬਿਨਾਂ ਇਸ ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਪਿਛੋਕੜ ਬਿਆਨੇ ਜੇ ਇਹ ਛਾਪੀ ਤਾਂ ਸੰਭਵ ਹੈ ਕਿ ਕੁਝ ਲੋਕ ਇਸ ਦੀ ਸਹੀ ਭਾਵਨਾ ਨਾ ਸਮਝਣ। ਕੁਝ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਪਰਚੇ ‘ਨਾਮ ਯੁੱਗ’ ਲਈ ਇਕ ਲੇਖ ਲਿਖਿਆ, ਜਿਹੜਾ ਕਿ ਇਸ ਗੱਲ ਬਾਰੇ ਹੈ ਕਿ ਰੂਹਾਨੀ ਸਾਇੰਸ ਸੈਕਸ ਤੇ ਪਿਆਰ ਦੇ ਸੁਆਲਾਂ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਦੇਖਦੀ ਹੈ। ਕੁਝ ਸੂਫੀ ਫਕੀਰਾਂ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਅਨੁਭਵ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ ਮੈਂ ਫਕੀਰਾਂ ਦੀਆਂ ਧਾਰਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਆਧੁਨਿਕ ਵਿਗਿਆਨਕ ਮੁਹਾਵਰੇ ਵਿਚ ਬਿਆਨਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਲੇਖ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜੇ ਕੋਈ ਇਹ ਕਵਿਤਾ ਪੜ੍ਹੇ ਤਾਂ ਮੇਰਾ ਯਕੀਨ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਕਵਿਤਾ ਦੀ ਅਸਲ ਭਾਵਨਾ ਨਾਲ ਨਿਆਂ ਹੋਵੇਗਾ- ਸ਼ਮੀਲ
ਸੈਕਸ ਬਾਰੇ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਧਾਰਮਿਕ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਅੰਦਰ ਜੋ ਧਾਰਨਾਵਾਂ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸ ਨਾਲ ਜੋ ਨੈਤਿਕ ਮੁੱਲ ਜੁੜੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਬਾਰੇ ਅਸੀਂ ਆਮ ਕਰਕੇ ਇਹ ਸੋਚਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਇਹ ਪੁਰਾਤਨ ਵਹਿਮਾਂ ਭਰਮਾਂ ਵਿਚੋਂ ਨਿਕਲੇ ਦਕਿਆਨੂਸੀ ਖਿਆਲ ਹਨ। ਜਦ ਅਸੀਂ ਅੱਜ ਦੀ ਵਿਗਿਆਨਕ ਚੇਤਨਾ ਦੇ ਨੁਕਤੇ ਤੋਂ ਸੋਚਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਕਈ ਵਾਰ ਇਹ ਸਮਝਣਾ ਵੀ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸੈਕਸ ਬਾਰੇ ਅਜਿਹੀਆਂ ਧਾਰਨਾਵਾਂ ਕਿਵੇਂ ਪੈਦਾ ਹੋਈਆਂ। ਇਹੀ ਵਜ੍ਹਾ ਹੈ ਕਿ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਪ੍ਰਤੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਵਿਗਿਆਨਕ ਹੈ, ਉਹ ਸੈਕਸ ਵਰਤਾਓ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰਾਂ ਦੇ ਸੰਜਮ ਜਾਂ ਬੰਧੇਜ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸੈਕਸ ਬਾਰੇ ਅਸੀਂ ਜੋ ਵੀ ਧਾਰਮਿਕ ਨੈਤਿਕਤਾ ਬਣਾਈ ਹੈ, ਉਹ ਬੇਤੁਕੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਸੁਆਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸੈਕਸ ਬਾਰੇ ਜੋ ਸੰਜਮ ਤੇ ਰੋਕ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਕੀ ਮਾਅਨਾ ਹੈ। ਉਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸੈਕਸ ਕੁਦਰਤ ਦੁਆਰਾ ਦਿਤੀ ਗਈ ਇਕ ਕੁਦਰਤੀ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ ਜੋੜੀਆਂ ਗਈਆਂ ਪਾਪ ਪੁੰਨ ਤੇ ਗਲਤ ਠੀਕ ਦੀਆਂ ਧਾਰਨਾਵਾਂ ਧਾਰਮਿਕ ਲੋਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਜੋੜੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਧਾਰਨਾਵਾਂ ਦਾ ਕੋਈ ਵਿਗਿਆਨਕ ਅਧਾਰ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਅਜਿਹੀ ਧਾਰਮਿਕ ਨੈਤਿਕਤਾ ਅਤੇ ਸੋਚ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਓਸ਼ੋ ਨੇ ਵੀ ਬਹੁਤ ਬੇਬਾਕ ਟਿਪਣੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਸੈਕਸ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਗਲਤ ਧਾਰਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਲੀਰੋ ਲੀਰ ਕਰ ਦਿਤਾ। ਓਸ਼ੋ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਇਸ ਤਰਾਂ ਸਮਝਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਖੁਲ੍ਹੇ ਸੈਕਸ ਦੀ ਵਕਾਲਤ ਕੀਤੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਬਾਰੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਕਿਸਮ ਦੇ ਸੰਜਮ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲਾਈਫ ਸਟਾਈਲ ਕਾਲਮਨਵੀਸਾਂ ਅਤੇ ਮਾਹਰਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਕਹਿੰਦੇ ਵੀ ਸੁਣਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸੈਕਸ ਜਿੰਨਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੋਵੇ, ਓਨਾ ਹੀ ਅੱਛਾ ਹੈ। ਉਹ ਖੁਸ਼ ਰਹਿਣ ਦਾ ਨੁਸਖਾ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੈਕਸ ਦੱਸਦੇ ਹਨ।
ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਭ ਸੁਆਲਾਂ ਬਾਰੇ ਕੁਝ ਨੁਕਤੇ ਹਨ, ਜਿਹੜੇ ਮੈਂ ਇਥੇ ਸਾਂਝੇ ਕਰਨੇ ਚਾਹ ਰਿਹਾ ਹਾਂ। ਇਨਸਾਨੀ ਸਰੀਰ ਦੇ ਸੂਖਮ ਪਹਿਲੂਆਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣਨ, ਅਨੁਭਵ ਕਰਨ ਤੇ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੇਰੇ ਅੰਦਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਹਨ। ਜੇ ਇਨਸਾਨ ਦਾ ਸਰੀਰ ਓਨਾ ਹੀ ਹੁੰਦਾ, ਜਿੰਨਾ ਕੁ ਮੈਡੀਕਲ ਸਾਇੰਸ ਦੀ ਮੋਟੀ ਜਿਹੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ ਅਸੀਂ ਸਮਝਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਸੈਕਸ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਨੈਤਿਕ ਧਾਰਨਾਵਾਂ ਦਾ ਕੋਈ ਮਾਅਨਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪਰ ਇਨਸਾਨ ਦੇ ਸਰੀਰ ਦੀਆਂ ਗੁੱਝੀਆਂ ਪਰਤਾਂ ਨੂੰ ਜਦ ਅਸੀਂ ਧਿਆਨ ਵਿਚ ਰੱਖਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਸਾਡੀ ਸੋਚ ਵਿਚ ਬੁਨਿਆਦੀ ਪਰਿਵਰਤਨ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਅਸਲ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਸਿਰਫ ਸਰੀਰ ਨਹੀਂ ਹਾਂ। ਅਸੀਂ ਬਹੁਤ ਸੀ ਸੂਖਮ ਊਰਜਾ ਦੇ ਬਣੇ ਹੋਏ ਹਾਂ। ਸਰੀਰ ਸਾਡੀ ਬਹੁਤ ਉਪਰਲੀ ਸਤਹ ਹੈ। ਯੋਗਾ ਸਿਸਟਮਾਂ ਵਿਚ ਇਸ ਪਹਿਲੂ ਨੂੰ ਇਨਸਾਨ ਦੀ ਊਰਜਾ ਦੇਹ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਨਸਾਨ ਦਾ ਸੂਖਮ ਊਰਜਾ ਸਰੀਰ ਸਾਡੇ ਨੰਗੀ ਅੱਖ ਨਾਲ ਦਿਸ ਰਹੇ ਸਥੂਲ ਸਰੀਰ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਕਿਤੇ ਵੱਧ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਬਹੁਤ ਹੀ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਵਿਆਖਿਆ ਯੋਗਾ ਸਿਸਟਮਾਂ ਵਿਚ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਇਸ ਸੂਖਮ ਦੇਹ ਦਾ ਘੇਰਾ ਸਾਡੇ ਦਿਸ ਰਹੇ ਸਥੂਲ ਸਰੀਰ ਦੇ ਬਾਹਰ ਕੁਝ ਇੰਚ ਤੱਕ ਫੈਲਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜਿਹੜੇ ਇਸ ਨੂੰ ਦੇਖ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਰੌਸ਼ਨੀ ਦੇ ਸਤਰੰਗੇ ਅੰਡਾਕਾਰ ਘੇਰੇ ਦੀ ਤਰਾਂ ਦਿਸਦਾ ਹੈ। ਕਿਰਲੀਅਨ ਫੋਟੋਗ੍ਰਾਫੀ ਅਤੇ ਕੁਝ ਹੋਰ ਯੰਤਰਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਵੀ ਇਸ ਸੂਖਮ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਕੁਝ ਹੱਦ ਤੱਕ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਸਾਡੇ ਪੂਰੇ ਵਜੂਦ ਦਾ ਅਧਾਰ ਇਹ ਸੂਖਮ ਸਰੀਰ ਹੈ। ਸਾਡਾ ਖਾਣਾ ਪੀਣਾ, ਸੋਚਣਾ ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਹਰ ਐਕਟ ਇਸ ਸੂਖਮ ਊਰਜਾ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਗਹਿਰੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਰੂਹਾਨੀ ਸਾਇੰਸ ਦੀ ਇਨਸਾਨੀ ਜੀਵਨ ਬਾਰੇ ਹਰ ਧਾਰਨਾ ਇਸ ਗੱਲ ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਹੈ ਕਿ ਕਿਹੜੀ ਗੱਲ ਇਸ ਸੂਖਮ ਊਰਜਾ ਸਰੀਰ ਤੇ ਚੰਗਾ ਅਸਰ ਪਾਉਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਹੜੀ ਗੱਲ ਇਸ ਤੇ ਬੁਰਾ ਅਸਰ ਪਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਸੂਖਮ ਸਰੀਰ ਕਿਉਂਕਿ ਸਾਡੇ ਆਮ ਅਨੁਭਵ ਤੇ ਸਮਝ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਇਸ ਕਰਕੇ ਰੂਹਾਨੀ ਸਿਸਟਮਾਂ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਦੇ ਪਿਛੇ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੇ ਤਰਕ ਸਾਨੂੰ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੇ।
ਕਿਸੇ ਇਨਸਾਨ ਦਾ ਕਿਸੇ ਦੂਸਰੇ ਇਨਸਾਨ ਨਾਲ ਜੋ ਸਭ ਤੋਂ ਗਹਿਰਾ ਊਰਜਾ ਸਬੰਧ ਬਣ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਸੈਕਸ ਹੈ। ਇਸ ਐਕਟ ਦੌਰਾਨ ਕਿਸੇ ਇਕ ਦੀ ਸੂਖਮ ਊਰਜਾ ਦੂਸਰੇ ਦੀ ਸੂਖਮ ਊਰਜਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ ਜਾਂ ਉਸ ਵਿਚ ਦਾਖਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਕੋਈ ਸਹੀ ਸੈਕਸ ਸਬੰਧ ਉਹ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਦੋ ਇਨਸਾਨਾਂ ਦੀ ਊਰਜਾ ਦਾ ਸਹੀ ਜੋੜ ਬਣਦਾ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਜਾਂ ਜਿਸ ਮੇਲ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਇਕ ਦੀ ਊਰਜਾ ਦੂਜੇ ਦੀ ਊਰਜਾ ਦੇਹੀ ਨੂੰ ਪਲੀਤ ਨਾ ਕਰ ਰਹੀ ਹੋਵੇ। ਅਜਿਹੇ ਜੋੜ ਲੱਭਣੇ ਔਖੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜੋੜੀਆਂ ਜੱਗ ਥੋੜ੍ਹੀਆਂ ਤੇ ਨਰੜ ਬਥੇਰੇ। ਜਾਂ ਜੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਕਹਿਣ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ‘ ਏਕ ਜੋਤੁ ਦੋਇ ਮੂਰਤੀ, ਧਨ ਪਿਰ ਕਹੀਐ ਸੋਇ’।
ਅਨੁਭਵ ਵਾਲੇ ਰੂਹਾਨੀ ਲੋਕ ਇਨਸਾਨੀ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਸਾਡੀ ਆਮ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਨਾਲੋਂ ਵੱਖਰੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਨਾਲ ਦੇਖਦੇ ਹਨ। ਸਾਬਣਾਂ, ਕਰੀਮਾਂ, ਪਰਫਿਊਮਾਂ ਤੇ ਕੱਪੜਿਆਂ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਭਾਵੇਂ ਆਪਣੀ ਸਥੂਲ ਦੇਹ ਨੂੰ ਕਿੰਨਾ ਵੀ ਚਮਕਾਇਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਇਨਸਾਨ ਦੀ ਸੂਖਮ ਦੇਹ ਦੀ ਮੈਲ ਸਾਬਣਾਂ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਉਤਰਦੀ। ਧਰਤੀ ਤੇ ਬਹੁਤ ਥੋੜ੍ਹੇ ਲੋਕ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੂਖਮ ਦੇਹ ਪੂਰੀ ਤਰਾਂ ਨਿਖਰੀ ਹੋਵੇ। ਵਿਕਸਤ ਤੇ ਸ਼ਹਿਰੀ ਸਮਾਜਾਂ ਵਿਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਚਿਕਨੇ ਚੋਪੜੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਸੂਖਮ ਦੇਹਾਂ ਜੰਗਲਾਂ ਵਿਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਸਧਾਰਨ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪਲੀਤ ਹਨ। ਜਿਹੜੇ ਲੋਕ ਰੂਹਾਨੀ ਵਿਧੀਆਂ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਨਜ਼ਰ ਨਿਖਾਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਇਨਸਾਨਾਂ ਦੀ ਊਰਜਾ ਦੇਹੀ ਦਾ ਗੰਦ ਦੇਖ, ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਮੈਂ ਇਹ ਸਾਰੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਅਜਿਹੇ ਅਨੁਭਵ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ਹੀ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹਾਂ।
ਹਰ ਸਭਿਅਤਾ ਆਪਣੀ ਤਰਾਂ ਦੇ ਵਹਿਮ ਭਰਮ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਆਧੁਨਿਕ ਸਭਿਅਤਾ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਵਹਿਮ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਇਹ ਸਮਝਣਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਡਿਗਰੀਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਕੇ ਪੜ੍ਹੇ ਲਿਖੇ ਹੋ ਗਏ ਹਨ। ਡਾਕਟਰ, ਇੰਜਨੀਅਰ, ਜਾਂ ਕੋਈ ਹੋਰ ਮਾਸਟਰ, ਗਰੈਜੂਏਟ ਡਿਗਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਲੱਗਣ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਕੋਈ ਸੁਪਰ ਵਿਜ਼ਡਮ ਆ ਗਈ ਹੈ। ਅਜਿਹੇ ਵਹਿਮ ਕਾਰਨ ਹੀ ਲੋਕ ਅਕਸਰ ਫਕੀਰਾਂ, ਜੋਗੀਆਂ ਅਤੇ ਗਹਿਰੇ ਰੂਹਾਨੀ ਅਨੁਭਵ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਨੂੰ ਛੁਟਿਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਪਰ ਗਿਆਨ ਦੀ ਖੋਜ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਬੁਨਿਆਦੀ ਸੂਤਰ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਅਨੁਭਵ ਤੇ ਯੋਗਤਾ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਨੂੰ ਮਹਤਵ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ ਭਾਵੇਂ ਇਕਦਮ ਸਾਨੂੰ ਉਹ ਪੂਰੀ ਤਰਾਂ ਸਮਝ ਨਾ ਵੀ ਆਉਣ। ਮਿਸਾਲ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਸਪੇਸ ਵਿਗਿਆਨ ਬਾਰੇ ਕਿਸੇ ਸਪੇਸ ਵਿਗਿਆਨੀ ਦੀ ਗੱਲ, ਮੈਡੀਕਲ ਸਾਇੰਸ ਬਾਰੇ ਕਿਸੇ ਮੈਡੀਕਲ ਸਾਇੰਟਿਸਟ ਦੀ ਗੱਲ, ਭੌਤਿਕ ਵਰਤਾਰਿਆਂ ਬਾਰੇ ਕਿਸੇ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨੀ ਦੀ ਗੱਲ, ਕਿਸੇ ਰਸਾਇਣ ਵਿਗਿਆਨੀ ਦੀ ਗੱਲ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਮਾਮਲਿਆਂ ਬਾਰੇ ਕਿਸੇ ਅਰਥ ਸਾਸ਼ਤਰੀ ਦੀ ਗੱਲ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਗੰਭੀਰਤਾ ਨਾਲ ਲੈਂਦੇ ਹਾਂ। ਇਸੇ ਤਰਜ਼ ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਜੀਵਨ ਦੇ ਗਹਿਰੇ ਰੂਹਾਨੀ ਸੁਆਲਾਂ ਬਾਰੇ ਰੂਹਾਨੀ ਸਾਧਕਾਂ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਨੂੰ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਫਕੀਰ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਕਹੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਦੇ ਪੂਰੇ ਅਰਥ ਮੈਨੂੰ ਇਕ ਦਮ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੇ। ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਨੂੰ ਸੁਣਦਿਆਂ ਸਮਝਦਿਆਂ ਮੈਂ ਹਮੇਸ਼ਾ ਇਹ ਗੱਲ ਮਨ ਵਿਚ ਰੱਖਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਇਸ ਵਿਚ ਕੁਝ ਅਜਿਹਾ ਹੈ, ਜਿਹੜਾ ਮੇਰੇ ਅਜੇ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਆ ਰਿਹਾ। ਇਸ ਤਰਾਂ ਦੇ ਸਿਲਸਿਲਿਆਂ ਨਾਲ ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਵਾਹ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ ਮੈਂ ਕਹਿ ਸਕਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਬਾਰੇ ਕਈ ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਅਹਿਸਾਸ ਹੋਇਆ ਕਿ ਫਕੀਰ ਲੋਕ ਜੋ ਕਹਿ ਰਹੇ ਸਨ, ਉਹ ਵਾਕਈ ਕਿੰਨੀ ਡੂੰਘੀ ਗੱਲ ਸੀ।
ਸੈਕਸ ਦੇ ਸੁਆਲ ਬਾਰੇ ਇਸ ਗੱਲਬਾਤ ਦੌਰਾਨ ਵੀ ਮੈਂ ਫਕੀਰ ਤੇ ਸਾਧਕ ਲੋਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕਹੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਕੁਝ ਗੱਲਾਂ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਦੇਵਾਂਗਾ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਗਲਾਂ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਦਿਆਂ ਸੁਣਦਿਆਂ ਇਹ ਗੱਲ ਧਿਆਨ ਵਿਚ ਰੱਖਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਤਰਾਂ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਗੁਰੂ ਪੀਰ, ਫਕੀਰ, ਸਾਧੂ ਲੋਕ ਬੇਵਕੂਫ ਨਹੀਂ ਸਨ।
ਊਰਜਾ ਦਾ ਇਹ ਨਿਯਮ ਹੈ ਕਿ ਇਕ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਮਿਕਦਾਰ ਤੱਕ ਗੰਦੀ ਊਰਜਾ ਸਾਫ ਊਰਜਾ ਨੂੰ ਪਲੀਤ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਸਾਫ ਪਾਣੀ ਦੀ ਇਕ ਬਾਲਟੀ ਨੂੰ ਗੰਦੇ ਪਾਣੀ ਦਾ ਇਕ ਗਲਾਸ ਪਲੀਤ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਪਰ ਗੰਦੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਇਕ ਗਲਾਸ ਨੂੰ ਸਾਫ ਕਰਨ ਲਈ ਇਕ ਦਰਿਆ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਇਹੀ ਨਿਯਮ ਗਹਿਰੇ ਸਰੀਰਕ ਸੰਪਰਕਾਂ ਤੇ ਲਾਗੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜਦ ਵੀ ਕੋਈ ਇਨਸਾਨ ਕਿਸੇ ਦੂਸਰੇ ਇਨਸਾਨ ਦੇ ਗਹਿਰੇ ਸਰੀਰਕ ਸੰਪਰਕ ਵਿਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਦੀ ਗੰਦਗੀ ਆਪਣੇ ਤੇ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਇਹੀ ਵਜ੍ਹਾ ਹੈ ਕਿ ਸਾਰੇ ਗੁਰੂਆਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਰੂਹਾਨੀ ਸਿਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਆਦੇਸ਼ ਦਿਤਾ ਕਿ ਸੈਕਸ ਸਬੰਧਾਂ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿਚ ਸੰਜਮ ਵਰਤੋ। ਤੁਸੀਂ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦੇ ਕਿ ਦੂਸਰੇ ਇਨਸਾਨ ਦੀ ਊਰਜਾ ਕਿਹੋ ਜਿਹੀ ਹੈ। ਉਹ ਕਿਸ ਤਰਾਂ ਦਾ ਗੰਦ ਢੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਉਸ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਵਿਚ ਜਾਓਗੇ ਤਾਂ ਉਹ ਸਾਰਾ ਗੰਦ ਆਪਣੇ ਤੇ ਪੁਆ ਲਵੋਗੇ। ਫਕੀਰ ਲੋਕ ਇਸੇ ਗੱਲ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਦੌਰ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਕਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਮੈਂ ਸੁਣਿਆ ਹੈ ਕਿ ਤੁਹਾਨੂੰ ਨਹੀਂ ਪਤਾ ਕਿ ਦੂਸਰੇ ਇਨਸਾਨ ਨੂੰ ਕੀ ‘ਸ਼ੈਅ’ ਚਿੰਬੜੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਉਸਦੇ ਗਹਿਰੇ ਸਬੰਧ ਵਿਚ ਜਾਓਗੇ ਤਾਂ ਉਹ ‘ਸ਼ੈਅ’ ਤੁਹਾਨੂੰ ਚਿੰਬੜ ਜਾਏਗੀ। ਜਿਹੜੀਆਂ ਲੜਕੀਆਂ ਵੇਸਵਾਵਾਂ ਜਾਂ ਕਾਲ ਗਰਲਜ਼ ਹਨ, ਉਹ ਆਪਣੀ ਹਾਲਤ ਬਹੁਤ ਹੀ ਤਰਸਯੋਗ ਬਣਾ ਲੈਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਨਾ ਜਾਣੇ ਕਿਨ੍ਹਾ ਕਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਗੰਦ ਉਹ ਆਪਣੇ ਅੰਦਰ ਸੁਟਦੀਆਂ ਹਨ। ਵੈਸੇ ਵੀ ਜਿਹੜੇ ਲੋਕ ਵੇਸਵਾਵਾਂ ਜਾਂ ਕਾਲ ਗਰਲਜ਼ ਕੋਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਆਮ ਕਰਕੇ ਕੋਈ ਚੰਗੀ ਊਰਜਾ ਵਾਲੇ ਲੋਕ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ। ਉਹ ਆਪਣੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਢੋ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਭਾਰ ਇਹ ਲੜਕੀਆਂ ਆਪਣੇ ਤੇ ਪੁਆ ਲੈਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਅਜਿਹੀਆਂ ਲੜਕੀਆਂ ਆਪਣੇ ਸੂਖਮ ਸਰੀਰਾਂ ਦਾ ਹਾਲ ਗਾਰਬੇਜ ਬਿੰਨਾਂ ਤੋਂ ਵੀ ਬਦਤਰ ਬਣਾ ਲੈਂਦੀਆਂ ਹਨ।
ਧਾਰਮਿਕ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਵਿਚ ਇਸ ਤਰਾਂ ਦੇ ਸੈਕਸ ਸਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ‘ਪਾਪ’ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪਾਪ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਅਸੀਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਜੋ ਅਰਥ ਬਣਾ ਲਏ ਹਨ, ਉਹ ਅਜਿਹੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕੋਈ ਕਾਨੂੰਨੀ ਅਪਰਾਧ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਰੂਹਾਨੀਅਤ ਦੇ ਇਨ੍ਹਾ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖਰੇ ਅਰਥਾਂ ਵਿਚ ਦੇਖਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਓਸੋæ ਜਦੋਂ ਸੈਕਸ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਸਾਡੀ ਸਮੁਚੀ ਨੈਤਿਕਤਾ ਤੇ ਵਾਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਅਸਲ ਵਿਚ ਉਹ ਸਾਡੀ ਉਸ ਸੋਚ ਤੇ ਵਾਰ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸਨੇ ਇਸ ਨਾਲ ਪਾਪ ਪੁੰਨ ਦੇ ਕੁਝ ਅਜਿਹੇ ਅਰਥ ਜੋੜੇ ਹਨ। ਰੂਹਾਨੀਅਤ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਵਿਚ ਪਾਪ ਅਤੇ ਪੁੰਨ ਦੇ ਅਰਥ ਅਸਲ ਵਿਚ ਹੋਰ ਹਨ। ਕਾਨੂੰਨੀ ਪਾਪ/ਅਪਰਾਧ ਉਹ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਹੜੇ ਕਿਸੇ ਦੂਸਰੇ ਪ੍ਰਤੀ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਰੂਹਾਨੀਅਤ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਵਿਚ ਪਾਪ ਅਤੇ ਪੁੰਨ ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਪ੍ਰਤੀ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਤੀ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਜਿਹੜੇ ਐਕਟ ਸਾਡੀ ਆਪਣੀ ਸੂਖਮ ਊਰਜਾ ਅਤੇ ਆਤਮਾ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿਚ ਸਹਾਈ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਪੁੰਨ ਕਰਮ ਹਨ ਅਤੇ ਜਿਹੜੇ ਸਾਡੀ ਆਪਣੀ ਊਰਜਾ ਦਾ ਘਾਣ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਪਾਪ ਹਨ। ਸੈਕਸ ਵੀ ਪਾਪ ਉਦੋਂ ਬਣਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਇਹ ਸਾਡੀ ਆਪਣੀ ਸੂਖਮ ਊਰਜਾ ਦਾ ਘਾਣ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਪੁਰਾਤਨ ਦੌਰ ਵਿਚ ਇਹ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿ ਅੱਜ ਵਾਲੀ ਵਿਗਿਆਨਕ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਉਸ ਦੌਰ ਦੇ ਰਿਸ਼ੀਆਂ ਅਤੇ ਫਕੀਰਾਂ ਨੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਾਉਣ ਲਈ ਪਾਪ ਪੁੰਨ ਵਾਲੀ ਨੈਤਿਕ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕੀਤਾ। ਅੱਜ ਅਸੀਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮੁਦਿਆਂ ਤੇ ਵਿਗਿਆਨ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਗੱਲ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਇਕ ਕਾਲ ਗਰਲ ਕੋਈ ਅਜਿਹਾ ਪਾਪ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀ, ਜਿਹੜਾ ਕਿਸੇ ਧਰਮ ਰਾਜ ਦੀ ਕਚਹਿਰੀ ਵਿਚ ਅਪਰਾਧ ਹੈ। ਉਹ ਅਸਲ ਵਿਚ ਆਪਣੀ ਉਸ ਸੂਖਮ ਕਾਇਆ ਨਾਲ ਪਾਪ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਜਿਹੜੀ ਕੁਦਰਤ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਗਹਿਰੇ ਮਕਸਦ ਨਾਲ ਦਿਤੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਦਾ ਉਸ ਨੂੰ ਅਜੇ ਇਲਮ ਨਹੀਂ। ਜਦ ਤੱਕ ਉਸ ਨੂੰ ਇਸ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗੇਗਾ, ਉਦੋਂ ਤਕ ਉਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਰੋਲ ਲਏਗੀ।
ਸੱਚੀ ਰੂਹਾਨੀਅਤ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਵਿਚ ਵੇਸਵਾਵਾਂ, ਕਾਲ ਗਰਲਜ਼ ਕੋਈ ਅਪਰਾਧੀ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਉਹ ਪੀੜਤ ਤੇ ਰੋਗੀ ਇਨਸਾਨ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਧਰਮਰਾਜ ਨੇ ਸਜ਼ਾ ਨਹੀਂ ਦੇਣੀ। ਉਹ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਸਜ਼ਾ ਭੁਗਤ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾਵਾਂ ਜਾਂ ਨਫਰਤ ਦੀ ਨਹੀਂ, ਹਮਦਰਦੀ ਤੇ ਇਲਾਜ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਇਹੀ ਵਜ੍ਹਾ ਹੈ ਕਿ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਰੂਹਾਨੀ ਟੀਚਰਾਂ ਨੇ ਵੇਸਵਾਵਾਂ ਦਾ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਮੁੜ ਵਸੇਬਾ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜੀਵਨ ਦੇ ਗਟਰ ਵਿਚੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢਿਆ। ਕਈ ਵਾਰ ਭਾਰਤ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ, ਜਾਂ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਆਦਿ ਮੁਲਕਾਂ ਚੋਂ ਅਜਿਹੀਆਂ ਖਬਰਾਂ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿ ਕਿਸੇ ਔਰਤ ਨੂੰ ਬਦਚਲਨੀ ਦੇ ਦੋਸ਼ ਵਿਚ ਪੱਥਰ ਮਾਰ ਮਾਰ ਕੇ ਮਾਰ ਦਿਤਾ। ਕਈ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਧਾਰਮਿਕ ਸਮਝਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕ ਵੇਸਵਾਵਾਂ ਨੂੰ ਜਾਂ ਅਸੰਜਮੀ ਸੈਕਸ ਵਰਤਾਓ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਨਫਰਤ ਕਰਨ ਵਿਚ ਬੜਾ ਮਾਣ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਰੂਹਾਨੀਅਤ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰਾਂ ਦੇ ਇਨਸਾਨੀ ਵਰਤਾਓ ਨੂੰ ਨਫਰਤ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀ। ਜੇ ਰੂਹਾਨੀਅਤ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਗੱਲ ਕਰਨੀ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਨਫਰਤ ਅਸਲ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ‘ਪਾਪ’ ਹੈ। ਹਰ ਤਰਾਂ ਦੇ ਇਨਸਾਨੀ ਵਰਤਾਓ ਨੂੰ ਹਮਦਰਦੀ ਨਾਲ ਦੇਖਣਾ ਹੀ ਸੱਚੀ ਰੂਹਾਨੀਅਤ ਹੈ। ਕਾਤਲ ਵੀ ਅਪਰਾਧੀ ਨਹੀਂ ਹਨ, ਰੋਗੀ ਹਨ। ਸੈਕਸ ਸਬੰਧੀ ਵਰਤਾਓ ਦੀਆਂ ਗੜਬੜਾਂ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਵੱਖਰੀ ਤਰਾਂ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਹੈ। ਜੀਵਨ ਹਰ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਸੁਧਰਨ ਦਾ ਮੌਕਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਮੇਰਾ ਜਿਸ ਸੂਫੀ ਸਿਲਸਿਲੇ ਨਾਲ ਤਾਅਲੁਕ ਹੈ, ਉਸ ਦੇ ਫਕੀਰ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸਾਡੇ ਸਿਲਸਿਲੇ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਪਹਿਲਾਂ ਇਕ ਅਜਿਹੀ ਫਕੀਰ ਔਰਤ ਹੋਈ ਹੈ, ਜਿਹੜੀ ਪਹਿਲਾਂ ਵੇਸਵਾ ਸੀ। ਕਿਸੇ ਫਕੀਰ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਵਿਚ ਆਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਰੱਬ ਦੇ ਰਸਤੇ ਪੈ ਗਈ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਉਚੀ ਅਵਸਥਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਈ। ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਆਪਣੇ ਦੁਆਰ ਕਦੇ ਬੰਦ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀ। ਭਟਕੇ ਹੋਏ, ਗਲਤੀਆਂ, ਗੁਨਾਹ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਵੀ ਬਦਲ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਮੁੜ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਕੁਦਰਤ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਵਿਚ ਕੋਈ ਵੀ ਪੱਕਾ ਪਾਪੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਪਾਪ ਇਕ ਥੋੜ੍ਹ ਚਿਰੀ ਅਵਸਥਾ ਹੈ।
ਵੱਖ ਵੱਖ ਧਾਰਮਿਕ ਸਕੂਲਾਂ ਤੇ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਨੇ ਆਪੋ ਆਪਣੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ, ਸਿਸ਼ਾਂ ਲਈ ਜੋ ਕੋਡ ਔਫ ਕੰਡਕਟ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤਾ, ਉਸਦਾ ਮੂਲ ਮਕਸਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰੂਹਾਨੀ ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਗਤੀ ਨੂੰ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਤਰਕਬੁਧੀ ਨਾਲ ਸੋਚਣ ਵਾਲੇ ਕਈ ਧਾਰਮਿਕ ਲੋਕ ਵੀ ਕਈ ਵਾਰ ਇਸ ਸ਼ੰਕਾ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸੈਕਸ ਨੂੰ ਇਕ ਵੱਡੇ ਵਿਕਾਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਕਿਉਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਉਹ ਇਸ ਦੀਆਂ ਕਈ ਵਿੰਗੀਆਂ ਟੇਢੀਆਂ ਵਿਆਖਿਆਵਾਂ ਕੱਢਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ ਕੁਝ ਲੋਕ ਇਹ ਕਹਿੰਦੇ ਸੁਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਕਾਮ ਦਾ ਮਤਲਬ ਸੈਕਸ ਨਹੀਂ ਹੈ ਬਲਕਿ ਕਾਮਨਾਵਾਂ ਹਨ।
ਇਸ ਗੱਲ ਵਿਚ ਕੋਈ ਸ਼ੱਕ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਕੁਦਰਤ ਨੇ ਇਨਸਾਨ ਨੂੰ ਜੋ ਜੋ ਵੀ ਤੋਹਫੇ ਦਿਤੇ ਹਨ, ਉਨਾਂ ਵਿਚ ਸੈਕਸ ਇਕ ਵੱਡਾ ਤੋਹਫਾ ਹੈ। ਪਰ ਇਹ ਵੀ ਸੱਚ ਹੈ ਕਿ ਇਨਸਾਨ ਦੀ ਊਰਜਾ ਦੇਹ ਦੇ ਪੱਖ ਤੋਂ ਇਹ ਬਹੁਤ ਖਰਚੀਲਾ ਅਨੰਦ ਹੈ। ਇਕ ਵਾਰ ਦੇ ਸੈਕਸ ਐਕਟ ਵਿਚ ਇਨਸਾਨ ਕਿੰਨੀ ਊਰਜਾ ਖਰਚ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਉਸਦਾ ਕੁਝ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਹਿਸਾਬ ਲਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਇਕ ਛੇ ਫੁਟ ਦਾ ਇਨਸਾਨ ਡੇਢ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਤੈਰਨ ਲਈ ਜਿੰਨੀ ਊਰਜਾ ਖਰਚ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਵੀਰਜ ਦਾ ਇਕ ਸਪਰਮ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਇਨਸਾਨ ਦਾ ਸਰੀਰ ਓਨੀ ਊਰਜਾ ਖਰਚ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਕ ਵਾਰ ਜਿੰਨਾ ਵੀਰਜ ਨਿਕਾਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਵਿਚ 400 ਮਿਲੀਅਨ ਸਪਰਮ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਉਹ ਸੂਖਮ ਊਰਜਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜਿਹੜੀ ਕਿਸੇ ਇਨਸਾਨ ਦੇ ਆਤਮਿਕ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਕਈ ਸਾਧਕ ਇਨਸਾਨ ਇਹ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਹ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਸਵੇਰੇ ਸ਼ਾਮ ਸਾਧਨਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਹੋਰ ਵੀ ਹਰ ਪੱਖ ਤੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਬਹੁਤ ਸਾਫ ਹੈ। ਕੋਈ ਹੋਰ ਮਾੜਾ ਕੰਮ ਵੀ ਉਹ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ। ਪਰ ਫੇਰ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾ ਮਨ ਨੂੰ ਚੈਨ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਆਤਮਿਕ ਵਿਕਾਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਅਜਿਹੇ ਇਨਸਾਨਾਂ ਬਾਰੇ ਇਹ ਪਤਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਜਿੰਨੀ ਕੁ ਊਰਜਾ ਸਾਧਨਾ ਅਤੇ ਚੰਗੀ ਸੋਚ ਰਾਹੀਂ ਇਕੱਠੀ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਉਸ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਆਪਣੇ ਅਸੰਜਮੀ ਸੈਕਸ ਜੀਵਨ ਕਾਰਨ ਗੁਆ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਉਨਾਂ ਦਾ ਹਾਲ ਅਜਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕੋਈ ਲੀਕ ਕਰ ਰਿਹਾ ਟੈਂਕ ਭਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ।
ਇਸ ਦੀ ਥਾਂ ਪਿਆਰ ਇਕ ਬਿਲਕੁਲ ਵੱਖਰੀ ਤਰਾਂ ਦੀ ਊਰਜਾ ਹੈ। ਬਹੁਤ ਹੀ ਗਹਿਰਾ ਅਤੇ ਤੜਫ ਵਾਲਾ ਪਿਆਰ ਭਗਤੀ ਹੀ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸੈਕਸ ਊਰਜਾ ਜਿਥੇ ਹੇਠ ਵੱਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਪਿਆਰ ਜੋ ਊਰਜਾ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਉਪਰ ਵੱਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜੋ ਸੈਕਸ ਬਹੁਤ ਗਹਿਰੇ ਪਿਆਰ ਚੋਂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਦੀ ਕੈਮਿਸਟਰੀ ਬਦਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਕੈਜ਼ੂਅਲ/ਟਾਈਮ ਪਾਸ ਸੈਕਸ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਗਹਿਰੇ ਪਿਆਰ ਚੋਂ ਨਿਕਲਿਆ ਸੈਕਸ ਦੋ ਵੱਖਰੀ ਤਰਾਂ ਦੇ ਊਰਜਾ ਐਕਟ ਹਨ, ਭਾਵੇਂ ਉਪਰੋਂ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਇਹ ਇਕੋ ਜਿਹੇ ਲੱਗਦੇ ਹਨ। ਕੁਝ ਲੋਕ ਇਹ ਵੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜੋ ਸੈਕਸ ਬਹੁਤ ਡੂੰਘੇ ਪਿਆਰ ਚੋਂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਪੁੰਨ ਹੈ ਅਤੇ ਜੋ ਬਿਨਾਂ ਪਿਆਰ ਦੇ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਪਾਪ ਹੈ। ਪਿਆਰ ਦੇ ਇਸ ਮਹਾਤਮ ਕਾਰਨ ਹੀ ਸੂਫੀ ਅਤੇ ਭਗਤੀ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਵਿਚ ਪਿਆਰ ਅਤੇ ਭਗਤੀ ਨੂੰ ਲਗਭਗ ਇਕੋ ਜਿਹਾ ਦਰਜਾ ਦੇ ਦਿਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਸਾਡੇ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਹੀਰ ਰਾਂਝਾ ਤੇ ਸੋਹਣੀ ਮਹੀਂਵਾਲ ਵਰਗੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਜੋ ਦਰਜਾ ਹੈ, ਉਹ ਫਕੀਰਾਂ ਵਾਲਾ ਹੀ ਹੈ।
ਫਕੀਰ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਗੱਲਾਂ ਅਜਿਹੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਹਨਾਂ ਦੀ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਵਿਗਿਆਨਕ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਕੋਈ ਵਿਆਖਿਆ ਨਹੀਂ ਹੈ ਪਰ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮੂੰਹੋਂ ਮੈਂ ਗੱਲਾਂ ਸੁਣੀਆ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਹੀ ਗੱਲ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਰੂਪ ਵਿਚ ਅਣਡਿਠ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ। ਇਕ ਫਕੀਰ ਨੂੰ ਮੈਂ ਇਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹੋਏ ਸੁਣਿਆ ਹੈ ਕਿ ਜਿਹੜੇ ਲੋਕਾਂ ਅੰਦਰ ਸੈਕਸ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿਚ ਅਨੁਸਾਸ਼ਨ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੈਸੇ ਅਤੇ ਕਾਰੋਬਾਰ ਦਾ ਰਹੱਸਮਈ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਨੁਕਸਾਨ ਹੁੰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਕਈ ਵਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਸਮਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ ਕਿ ਪੈਸਾ ਕਿਧਰ ਉਡ ਗਿਆ ਹੈ। ਕਈ ਵਾਰ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਅਜਿਹੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਾਰਨ ਤਰਕ ਬੁੱਧੀ ਨਾਲ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਆ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ। ਫਕੀਰ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਫਕੀਰੀ ਨਜ਼ਰ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਉਸ ਬੰਦੇ ਦਾ ਸੈਕਸ ਵਰਤਾਓ ਉਸਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦੀ ਜੜ੍ਹ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਉਸ ਨੂੰ ਇਹ ਗੱਲ ਸਮਝਾਉਣੀ ਔਖੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਜੀਵਨ ਦੀ ਸੂਖਮ ਊਰਜਾ ਦੇ ਵੱਖ ਵੱਖ ਰੂਪ ਆਪਸ ਵਿਚ ਕਿਵੇਂ ਜੁੜੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕੀ ਕੈਮਿਸਟਰੀ ਹੈ, ਉਹ ਸਾਰੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਸਮਝਣੀਆਂ ਬਹੁਤ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹਨ। ਜੀਵਨ ਦੀ ਖੇਡ ਓਨੀ ਸਰਲ ਅਤੇ ਸਿੱਧੀ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਜਿੰਨੀ ਵਿਗਿਆਨਕ ਚੇਤਨਾ ਦੀ ਕੋਈ ਸਕੂਲੀ ਟੈਕਸਟ ਬੁਕ ਪੜ੍ਹਕੇ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਲੱਗਣ ਲੱਗ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਬਹੁਤ ਸਾਰ ਰੂਹਾਨੀ ਸਕੂਲਾਂ ਨੇ ਬ੍ਰਹਮਚਾਰੀ ਹੋਣ ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਦੇ ਪਿਛੇ ਕੁਝ ਠੋਸ ਵਿਗਿਆਨਕ ਕਾਰਨ ਸਨ। ਇਹ ਗੱਲ ਧਿਆਨ ਰੱਖਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ਕਿ ਬ੍ਰਹਮਚਾਰੀ ਦਾ ਸਿਸਟਮ ਸਾਰੇ ਸਮਾਜ ਲਈ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਸੀ, ਜਿਹੜੇ ਤੇਜ਼ ਰੂਹਾਨੀ ਵਿਕਾਸ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਬਹੁਤ ਭਾਰੀ ਖੁਰਾਕ ਤੇ ਵਰਜਸ਼ ਦੀ ਲੋੜ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅਖਾੜੇ ਵਿਚ ਕੁਸ਼ਤੀ ਲੜਨੀ ਹੋਵੇ। ਹਰ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਅਜਿਹੀ ਵਰਜਸ਼ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਜੋ ਰੂਹਾਨੀ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਫੁਲ ਟਾਈਮ ਵਰਕਰ ਸਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਕੁਝ ਵੱਖਰੇ ਅਨੁਸਾਸ਼ਨ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਆਈਏਐਸ ਦੇ ਇਮਤਿਹਾਨ ਦੇਣੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਰਾਤਾਂ ਝਾਗਣੀਆਂ ਪੈਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਕੁਝæ ਸਾਲ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਾਰੀ ਮੌਜ ਮਸਤੀ ਛੱਡਣੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇਰਾਦਾ ਉਲੰਪੀਅਨ ਬਣਨ ਦਾ ਹੋਵੇ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਖਤ ਅਨੁਸਾਸ਼ਨ ਵਿਚੋਂ ਲੰਘਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਜਿਹੜੇ ਸਿਰਫ ਰੋਟੀਆਂ ਕਾਰਨ ਆਸ਼ਰਮਾਂ ਵਿਚ ਜਾਂਦੇ ਸਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬ੍ਰਹਮਚਾਰੀ ਹੋਕੇ ਜੋ ਕਰਨਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਉਸਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਸਭ ਨੇ ਸੁਣੀਆਂ ਹਨ। ਓਸ਼ੋ ਨੇ ਅਜਿਹੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਦੰਭ ਤੇ ਹੀ ਚੋਟ ਕੀਤੀ ਹੈ।
ਰੂਹਾਨੀਅਤ ਸੈਕਸ ਊਰਜਾ ਨੂੰ ਜੀਵਨ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਪਵਿਤਰ ਅਤੇ ਕੀਮਤੀ ਊਰਜਾ ਸਮਝਦੀ ਹੈ। ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਇਸ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸੰਜਮ ਅਤੇ ਪਵਿਤਰਤਾ ਨਾਲ ਖਰਚਣ ਦੀ ਤਾਕੀਦ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਜੇ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਸੋਨਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਉਸ ਨੂੰ ਸਾਂਭ ਸਾਂਭ ਰੱਖਦੇ ਹਾਂ। ਸੈਕਸ ਊਰਜਾ ਕਿਸੇ ਵੀ ਹੋਰ ਤੱਤ ਨਾਲੋਂ ਕਿਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕੀਮਤੀ ਊਰਜਾ ਹੈ। ਇਸ ਊਰਜਾ ਵਿਚੋਂ ਹੀ ਨਵਾਂ ਜੀਵਨ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਤੰਤਰ ਨੇ ਜੋ ਵਿਧੀਆਂ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤੀਆਂ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮਕਸਦ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਸੈਕਸ ਊਰਜਾ ਨੂੰ ਅਜਾਈਂ ਵਹਾਉਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਰੂਹਾਨੀ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਉਪਰ ਵੱਲ ਕਿਵੇਂ ਮੋੜਿਆ ਜਾਵੇ। ਤੰਤਰ ਵੱਲੋਂ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤਾ ਸਿਸਟਮ ਬਹੁਤ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਹੈ। ਦੁਨਿਆਵੀ ਜੀਵਨ ਜਿਊਂ ਰਹੇ ਲੋਕ ਉਸ ਸਿਸਟਮ ਤੇ ਅਮਲ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ। ਤੰਤਰ ਸ਼ਾਇਦ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਇਕੋ ਇਕ ਅਜਿਹਾ ਸਿਸਟਮ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੇ ਅਜਿਹੀਆਂ ਵਿਧੀਆਂ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤੀਆਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਰਾਹੀਂ ਸੈਕਸ ਅਨੰਦ ਦਾ ਤਿਆਗ ਕਰਨ ਦੀ ਬਜਾਏ ਉਸ ਨੂੰ ਮਾਣਦੇ ਹੋਏ ਹੀ ਜੀਵਨ ਦੀ ਮੂਲ ਊਰਜਾ ਦਾ ਪ੍ਰਵਾਹ ਅੰਦਰ ਵੱਲ ਮੋੜਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਸਾਰੀ ਰੂਹਾਨੀ ਸੋਚ ਇਸ ਗੱਲ ਤੇ ਖੜ੍ਹੀ ਹੈ ਕਿ ਇਨਸਾਨ ਦਾ ਸਰੀਰ ਕੁਦਰਤ ਦੀ ਬਹੁਤ ਹੀ ਕੀਮਤੀ ਦੇਣ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿਚ ਕੰਚਨ ਕਾਇਆ ਜਿਹੇ ਨਾਂ ਦਿਤੇ ਗਏ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ ਕਿਸੇ ਹਸਪਤਾਲ ਦੇ ਇਨਟੈਂਸਿਟ ਕੇਅਰ ਯੂਨਿਟ ਵਿਚ ਪਏ ਬਿਮਾਰ ਇਨਸਾਨ ਦਾ ਸਰੀਰ ਬਹੁਤ ਨਾਜ਼ੁਕ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰਾਂ ਦੀ ਇਨਫੈਕਸ਼ਨ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਇਹਤਿਆਤ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਨਸਾਨ ਦੇ ਊਰਜਾ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਹੀ ਉਸ ਨਾਲੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਇਨਟੈਂਸ ਜਾਂ ਗਹਿਰੇ ਇਹਤਿਆਤ ਅਤੇ ਧਿਆਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਊਰਜਾ ਦੇਹ ਦੇ ਸੰਤੁਲਨ ਅਤੇ ਸ਼ੁਧਤਾ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸੈਕਸ ਵਰਤਾਓ ਦੇ ਵਿਗਾੜ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਭਾਰਤ ਦੇ ਪੁਰਾਣੇ ਰੂਹਾਨੀ ਸਮਾਜ ਨੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਜੋ ਮਾਡਲ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਉਸ ਮੁਤਾਬਕ 25 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸੈਕਸ ਊਰਜਾ ਤੇ ਪੂਰਨ ਕੰਟਰੋਲ ਰੱਖਣਾ ਹੈ ਅਤੇ ਫੇਰ 50 ਸਾਲ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਸ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਗੁਆਉਣਾ। ਉਸ ਦੇ ਪਿਛੇ ਇਸ ਊਰਜਾ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਤੇ ਸਹੀ ਪਾਸੇ ਲਗਾਉਣ ਦਾ ਤਰਕ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਸੀ।
ਜੇ ਇਸ ਪੂਰੀ ਚਰਚਾ ਨੂੰ ਕੁਝ ਨੁਕਤਿਆਂ ਵਿਚ ਸਮੇਟ ਸਕਦੇ ਹਾਂ:
ਇਨਸਾਨ ਸਿਰਫ ਇਕ ਸਥੂਲ ਸਰੀਰ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਸਾਡੇ ਸਥੂਲ ਸਰੀਰ ਨਾਲੋਂ ਕਿਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਤੇ ਵੱਡਾ ਸਾਡਾ ਇਕ ਊਰਜਾ ਸਰੀਰ ਹੈ, ਜਿਹੜਾ ਨੰਗੀ ਅੱਖ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਦਿਖਦਾ। ਪਰ ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਰੀਰ ਦਾ ਜੋ ਕੁਝ ਵੀ ਨੰਗੀ ਅੱਖ ਨਾਲ ਦਿਸ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਉਸਦੇ ਪਿਛੇ ਇਹ ਅਦਿਖ ਸਰੀਰ ਕੰਮ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਇਨਸਾਨੀ ਜੀਵਨ ਦੀ ਜਿਹੜੀ ਚੀਜ਼ ਸਾਡੀ ਸੂਖਮ ਦੇਹ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਉਹ ਸੈਕਸ ਹੈ। ਸੂਖਮ ਊਰਜਾ ਦੇਹ ਨੂੰ ਸ਼ੁਧ, ਤੰਦਰੁਸਤ ਤੇ ਸੰਤੁਲਤ ਅਵਸਥਾ ਵਿਚ ਰੱਖਣ ਲਈ ਸੈਕਸ ਵਰਤਾਓ ਵਿਚ ਇਕ ਅਨੁਸਾਸ਼ਨ ਸਭ ਤੋਂ ਅਹਿਮ ਚੀਜ਼ ਹੈ।
ਕਿਸੇ ਇਕ ਇਨਸਾਨ ਦੀ ਗੰਦੀ ਹੋਈ ਸੂਖਮ ਊਰਜਾ ਦੂਸਰੇ ਇਨਸਾਨਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਪਲੀਤ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਦੋ ਇਨਸਾਨਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਸੈਕਸ ਅਜਿਹਾ ਸਭ ਤੋਂ ਗਹਿਰਾ ਐਕਟ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਇਕ ਦੀ ਗੰਦੀ ਊਰਜਾ ਦੂਜੇ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਸਕਦੀ ਹੈ।
ਕੋਈ ਇਨਸਾਨ ਸੂਖਮ ਰੂਪ ਵਿਚ ਕਿਹੋ ਜਿਹੀ ਗੰਦਗੀ ਆਪਣੇ ਅੰਦਰ ਢੋ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਉਸਦਾ ਸਾਨੂੰ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਇਨਸਾਨ ਨਾਲ ਸੈਕਸ ਸਬੰਧ ਬਹੁਤ ਹੀ ਰਿਸਕੀ ਕਾਰਜ ਹੈ। ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਤੁਸੀਂ ਕਿਸੇ ਦੀ ਕੀ ਸੂਖਮ ਗੰਦਗੀ ਅਣਜਾਣੇ ਹੀ ਅਪਣੇ ਤੇ ਪੁਆ ਲਓ।
ਜੋ ਲੋਕ ਸੈਕਸ ਟਰੇਡ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਵੇਸਵਾਵਾਂ ਅਤੇ ਕਾਲ ਗਰਲਜ਼, ਉਹ ਅਣਜਾਣੇ ਹੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸਮਾਜ ਦੇ ਗਾਰਬੇਜ ਬਿਨ ਬਣਾ ਲੈਂਦੀਆਂ ਹਨ।
ਜਿਹੜਾ ਸੈਕਸ ਵਰਤਾਓ ਇਨਸਾਨ ਦੀ ਊਰਜਾ ਦੇਹ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਆਤਮਿਕ ਵਿਕਾਸ ਵਿਚ ਰੁਕਾਵਟ ਬਣਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਪਾਪ ਹੈ ਅਤੇ ਜਿਹੜਾ ਉਸ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿਚ ਸਹਾਈ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਉਪ ਪੁੰਨ ਹੈ।
ਗਹਿਰਾ ਪਿਆਰ ਇਕ ਅਜਿਹਾ ਵਰਤਾਰਾ ਹੈ, ਜਿਹੜਾ ਸੈਕਸ ਐਕਟ ਦੀ ਸਮੁਚੀ ਕੈਮਿਸਟਰੀ ਬਦਲ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਪਿਆਰ ਚੋਂ ਨਿਕਲਿਆ ਸੈਕਸ ਤੇ ਕੈਜ਼ੂਅਲ ਸੈਕਸ ਬੁਨਿਆਦੀ ਤੌਰ ਤੇ ਦੋ ਵੱਖ ਵੱਖ ਤਰਾਂ ਦੇ ਐਕਟ ਹਨ।
ਅਸੰਜਮੀ ਤੇ ਕੈਜ਼ੂਅਲ ਸੈਕਸ ਉਜਾੜੇ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪਿਆਰ ਭਗਤੀ ਦਾ ਮਾਰਗ ਬਣ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਕਾਲ ਗਰਲ
ਤੇਰੇ ਅੰਦਰ ਦੂਰ ਕਿਤੇ
ਕੋਈ ਛੁਪਿਆ ਹੈ
ਜ਼ਰਾ ਕੁ ਤਾਂ ਕੁਰੇਦ ਕੇ ਦੇਖ
ਮਨ ਤਾਂ ਤੇਰਾ
ਨਿਰਮਲ ਜਲ ਦੀ ਧਾਰਾ ਸੀ
ਤੂੰ ਐਵੇ ਗੰਧਲਾ ਲਈ
ਆਤਮਾ ਇਨਸਾਨ ਦੀ
ਇੱਕ ਪਾਰਦਰਸ਼ੀ
ਸਰੋਵਰ ਦੀ ਤਰਾਂ ਹੈ
ਇਸ ਦਾ ਤਲ ਦਿਸਦਾ ਸੀ
ਜੋ ਆਏ ਜਿਸਮਾਂ ਦੇ ਯਾਤਰੀ
ਜੋ ਨਹਾ ਗਏ ਤੇਰੇ ਵਿੱਚ
ਆਪਣੀ ਸਾਰੀ ਮੈਲ
ਤੇਰੇ ਅੰਦਰ ਲਾਹ ਗਏ।
ਆਪਣੇ ਸਾਰੇ ਪਾਪ
ਤੇਰੇ ਅੰਦਰ ਧੋ ਗਏ
ਨਹਾਉਣ ਆਏ ਯਾਤਰੀ
ਤੇਰਾ ਜਿਸਮ ਨਹੀਂ
ਮਨ ਮੈਲਾ ਕਰ ਗਏ
ਜਿਵੇਂ ਸਰੋਵਰ ਦੇ ਤਲ ਤੇ
ਗਾਦ ਜੰਮੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ
ਤੇਰਾ ਮਨ ਵੀ ਉਸੇ ਤਰਾਂ ਦਾ ਹੈ
ਤੂੰ ਆਪਣੇ ਅੰਦਰ ਨਹੀਂ ਦੇਖ ਸਕਦੀ
ਕੋਈ ਤੇਰੇ ਅੰਦਰ ਨਹੀਂ ਦੇਖ ਸਕਦਾ
ਗਾਦ ਦੀ ਇਸ ਮੋਟੀ ਪਰਤ ਨੂੰ
ਹੁਣ ਤੂੰ ਕਿਵੇਂ ਸਾਫ ਕਰੇਂਗੀ?
ਇਸ ਗੰਧਲੇ ਮਨ ਦੇ ਹੇਠਾਂ
ਗਾਦ ਦੀ ਇਸ ਪਰਤ ਦੇ ਥੱਲੇ
ਇੱਕ ਪਾਰਦਰਸ਼ੀ ਤਲ ਹੈ
ਜਿਸ ਚ ਕਿਸੇ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਬਿੰਬ ਹੈ
ਜਿਸ ਚੋਂ ਅਨੰਤ ਦਿਸਦਾ ਹੈ
ਹਜ਼ਾਰਾ ਸਿਹੁੰ ਦਾ ਮਨ
ਗਹਿਰਾ ਸਾਹਿਤ ਅਤੇ ਕਵਿਤਾ ਉਸ ਨੂੰ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਮਨੁੱਖੀ ਮਨ ਦੀਆਂ ਗਹਿਰਾਈਆਂ ਅੰਦਰ ਸਾਡੀ ਟੁਭੀ ਲਗਵਾਏ। ਸਾਡੇ ਪੁਰਾਤਨ ਕਿੱਸਾਕਾਰਾਂ ਨੇ ਜਦ ਪੂਰਨ ਦਾ ਕਿੱਸਾ ਲਿਖਿਆ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਔਰਤ ਦੇ ਮਨ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਗਹਿਰੀਆਂ ਪਰਤਾਂ ਤੇ ਝਾਤ ਮਾਰੀ। ਆਧੁਨਿਕ ਦੌਰ ਵਿਚ ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਨੇ ਜਦ ਲੂਣਾ ਨਾਂ ਦੀ ਲੰਬੀ ਕਵਿਤਾ ਲਿਖੀ ਤਾਂ ਉਹ ਉਸੇ ਔਰਤ ਦੇ ਮਨ ਦੀਆਂ ਹੋਰ ਗਹਿਰੀਆਂ ਪਰਤਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਿਆ। ਸਮਕਾਲੀ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵਿਤਾ ਦੇ ਇਕ ਪ੍ਰਮੁਖ ਸ਼ਾਇਰ ਅਜਮੇਰ ਰੋਡੇ ਹੋਰਾਂ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਹਜ਼ਾਰਾ ਸਿਹੁੰ ਵੀ ਇਨਸਾਨੀ ਮਨ ਦੀ ਚੰਚਲਤਾ ਅਤੇ ਅਸਥਿਰਤਾ ਅੰਦਰ ਇਕ ਗਹਿਰੀ ਝਾਤ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਪਿੱਠਭੁਮੀ ਵਿਚ ਲਿਖੀ ਗਈ ਇਹ ਕਵਿਤਾ ਸਿਰਫ ਕਿਸੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਿੰਘ ਦੇ ਮਨ ਦੀਆਂ ਗੁੰਝਲਾਂ ਹੀ ਸਾਹਮਣੇ ਨਹੀਂ ਲਿਆਉਂਦੀ, ਬਲਕਿ ਇਨਸਾਨੀ ਮਨ ਦਾ ਇਹ ਯੂਨੀਵਰਸਲ ਸੁਭਾਅ ਹੈ, ਜੋ ਇਸ ਕਵਿਤਾ ਦੇ ਪਾਤਰ ਰਾਹੀਂ ਬਿਆਨ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਕਵਿਤਾ ਨੂੰ ਸਮਕਾਲੀ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵਿਤਾ ਦੀਆਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਵਿਚ ਸ਼ੁਮਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ- ਸ਼ਮੀਲ
ਹਜਾਰਾ ਸਿਹੁੰ/ਅਜਮੇਰ ਰੋਡੇ
ਹਜਾਰਾ ਸਿਹੁੰ ਨੂੰ ਸ਼ਬਦ ਹਜਾਰੇ
ਮੂੰਹ ਜ਼ੁਬਾਨੀ ਯਾਦ ਹਨ
ਸ਼ਾਮ ਦੇ ਚਾਰ ਵਜਦੇ ਹਨ ਤਾਂ
ਸ਼ਬਦ ਹਜਾਰਿਆਂ ਦੇ ਸ਼ਬਦ
ਸਹਿਜ ਭਾਅ ਹੀ
ਉਸਦੀ ਰਸਨਾ ਤੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦੀਆਂ
ਬੂੰਦਾਂ ਵਾਂਗ ਉਤਰਨ ਲੱਗ
ਪੈਂਦੇ ਹਨ:
ਮੇਰਾ ਮਨ ਲੋਚੇ ਗੁਰ ਦਰਸਨ ਤਾਈਂ
ਬਿਲਪ ਕਰ ਚਾਤ੍ਰਿਕ ਕੀ ਨਿਆਈਂ
ਤ੍ਰਿਖਾ ਨਾ ਉਤਰੈ ਸਾਂਤਿ ਨਾ ਆਵੈ
ਬਿਨੁ ਦਰਸਨ ਸੰਤ ਪਿਆਰੇ ਜੀਉ
ਪਰ ਉਸਦੇ
ਆਪਣੇ ਹੀ ਬੋਲਾਂ ਦਾ ਸੰਗੀਤ
ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਰਹੱਸ, ਮਨ ਦੇ
ਪਰਦੇ ਤੇ ਉਪਜਦੇ ਬਿਨਸਦੇ ਬਿੰਬ
ਪਲਾਂ ਵਿਚ ਉਸ ਤੇ ਜਾਦੂ ਧੂੜ ਦਿੰਦੇ ਹਨ
ਤੇ ਖੁਮਾਰ ਵਿਚ ਮਦਹੋਸ਼ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ
ਸੁਰਤ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨਾਲ਼ ਜੁੜ ਜਾਂਦੀ ਹੈ
(ਉਸ ਅੰਦਰ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਦਾ ਨੂਰਾਨੀ ਚਿਹਰਾ
ਉਦੇ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਫੇਰ ਪੀਹੂੰ ਪੀਹੂੰ ਕਰਦਾ ਰੁਖ ਤੇ
ਬੈਠਾ ਪਪੀਹਾ ਦਿਸਦਾ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ ਉਸਨੇ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿਚ
ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਵੇਖਿਆ
ਹਜਾਰਾ ਸਿਹੁੰ ਅਕਸਰ ਹੈਰਾਨ
ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸਦਾ ਬੋਲ ਕਿੰਨਾ ਖਰ੍ਹਵਾ ਹੈ ਤੇ ਪਾਠ
ਕਰਨ ਵੇਲੇ ਕਿੰਨਾ ਮਿਠਾ ਨਿਕਲਦਾ ਹੈ)
ਪਾਠ ਦੀ ਲੈਅ ਵਿਚ ਬੱਧੇ
ਹਜਾਰਾ ਸਿੰਘ ਦਾ ਮਨ ਅਚਿੰਤੇ ਹੀ
ਮੁਕਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ
ਸਿਮਰਨ ਵੇਲੇ ਸੋਚਣ ਦੀ ਤਾਂ
ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਤੇ ਨਾਂ ਹੀ ਕੁਝ ਸੋਚਣਾ
ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ,
ਕੇਵਲ ਉਸ ਇਕ ਸੱਚੇ ਨਾਲ਼ ਲਿਵ ਲਗਣੀ
ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ
ਪਰ ਮਨੁਖੀ ਮਨ!
ਇਹ ਤਾਂ ਬਣਿਆ ਹੀ ਸੋਚਣ ਲਈ ਹੈ
ਇਹ ਦਾ ਕੋਈ ਕੀ ਕਰੇ
ਵਡੇ ਵਡੇ ਸਿੱਧ ਪੀਰ ਫਕੀਰ,
ਮਨ ਨੂੰ ਸੋਚ-ਮੁਕਤ ਕਰਨ ਲਈ
ਵਾਹ ਲਾ ਥੱਕੇ, ਜੋਗੀਆਂ ਦੇ ਸਿਰਤਾਜ ਜੋਗੀ
ਗੋਰਖਨਾਥ ਨੇ
ਇਸਤਰੀਆਂ ਦਾ ਆਪਣੇ ਟਿਲੇ ਤੇ ਆਉਣਾ
ਬੰਦ ਕਰ ਦਿਤਾ ਪਰ ਉਹ ਕੀ ਜਾਣਦਾ ਸੀ ਉਸਦੇ
ਚੇਲਿਆਂ ਦੇ ਮਨ ਸਮਾਧੀ ਵੇਲੇ ਕਿਧਰ ਭਟਕਦੇ
ਫਿਰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਕੌਣ ਜਾਣਦਾ ਸੀ ਗੋਰਖਨਾਥ ਦੀ
ਆਪਣੀ ਸਮਾਧੀ ਵਿਚ ਰਾਣੀ ਸੁੰਦਰਾਂ ਦਾ ਮੂੰਹ ਕਿੰਨੀ
ਵਾਰ ਉਜਾਗਰ ਹੁੰਦਾ ਸੀ
ਤੇ ਹਜਾਰਾ ਸਿੰਘ ਵਿਚਾਰਾ ਕੀ ਚੀਜ ਸੀ
ਉਸਨੂੰ ਪਤਾ ਵੀ ਨਾ ਲੱਗਾ ਕਦੋਂ ਉਸ ਦਾ ਮਨ
ਕਲ੍ਹ ਤਾਰੇ ਨਾਲ਼ ਹੋਈਆਂ ਗਲਾਂ ਵਿਚ
ਉਲਝ ਗਿਆ:
ਜੇ ਦਾਤੇ ਦੀ ਮਿਹਰ ਹੋ ਜੇ, ਤਾਰੇ ਦੇ ਮੁੰਡੇ ਨਾਲ਼
ਗੱਲ ਪੱਕੀ ਹੋ ਜੇ, ਕੁੜੀ ਸੁਰਗਾਂ ਚ ਜਾ ਪਵੇ,
ਮੁੰਡਾ ਬਾਹਰੋਂ ਆਇਆ, ਬਣਦਾ ਤਣਦੈ,
ਘਰ ਬਾਰ, ਰਿਸਤੇਦਾਰੀਆਂ ਕਿਸੇ ਚੀਜ ਦੀ
ਕਸਰ ਨੀ, ਨਾਲ਼ੇ ਸਰੀਕਾਂ ਕੰਜਰਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਪਤਾ ਲਗ ਜੂ
ਇਕ ਵਾਰੀ ਤਾਂ, ਗੱਲਾਂ ਬਣੌਂਦੇ ਫਿਰਦੇ ਐ
ਗੁਰੂ ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ
ਕਾਰਜ ਸਿਰੇ ਚਾੜ੍ਹ ਦੇ ਇਕ ਵਾਰ ਬੱਸ਼…
ਗੁਰੂ ਦਾ ਸ਼ਬਦ ਮੂੰਹ ਚ ਆਉਦੇ ਹੀ ਉਸਨੂੰ
ਖਿਆਲ ਆਇਆ
ਉਹ ਤਾਂ ਪਾਠ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ,
ਉਹ ਤੇਰੇ ਦੀ! ਉਸਨੇ ਮਨ ਨੂੰ ਕੋਸਿਆ
ਸੋਚਿਆ,
ਗੁਰੂ ਕਿਤੇ ਕਰੋਪ ਈ ਨਾ ਹੋ ਜਾਵੇ,
ਰਿਸ਼ਤੇ ਦੀ ਗੱਲ ਵਿਚੇ ਈ ਨਾ ਰਹਿ ਜਾਵੇ
ਫਿਟੇ ਮੂੰਹ ਤੇਰਾ ਹਜਾਰਾ ਸਿਹਾਂ!
ਉਹਨੇ ਧਿਆਨ ਫੇਰ ਪਾਠ ਵਲ
ਮੋੜਿਆ:
ਕਾਇਆ ਰੰਗਣਿ ਜੇ ਥੀਐ ਪਿਆਰੇ ਪਾਈਐ ਨਾਉ ਮਜੀਠ
ਰੰਗਣਿ ਵਾਲਾ ਜੇ ਰੰਗੈ ਸਾਹਿਬੁ ਐਸਾ ਰੰਗ ਨਾ ਡੀਠ
ਜਿਨਕੇ ਚੋਲੇ ਰੱਤੜੇ ਪਿਆਰੇ ਕੰਤੁ ਤਿਨਾ ਕੈ ਪਾਸਿ
ਧੂੜਿ ਤਿਨਾ ਕੀ ਜੇ ਮਿਲੈ ਜੀ ਕਹੁ ਨਾਨਕ ਕੀ ਅਰਦਾਸਿ
ਉਂਜ ਹਜਾਰਾ ਸਿਹੁੰ ਨੂੰ ਅੰਦਰੇ ਅੰਦਰ ਪਤਾ ਸੀ
ਉਸਦੀ ਧੀ ਉਤੇ ਅੰਤਾਂ ਦਾ ਰੂਪ ਸੀ
ਤੇ ਕਹਿਰ ਦੀ ਜੁਆਨੀ
ਤਾਹੀਏਂ ਤਾਂ
ਤਾਰੇ ਦਾ ਮੁੰਡਾ ਝੱਟ ਰਿਸ਼ਤੇ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੋ ਗਿਆ
ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਹਜਾਰਾ ਸਿਹੁੰ ਕੀਹਦੇ ਪਾਣੀਹਾਰ ਸੀ
ਉਸਦੇ ਮਨ ਵਿਚ
ਆਪਣੀ ਧੀ ਦਾ ਚਿਹਰਾ
ਅਚਿੰਤੇ ਹੀ ਉਜਾਗਰ ਹੋ ਗਿਆ
ਜਿਸਦੀਆਂ ਗਲ੍ਹਾਂ
ਹੱਸਣ ਵੇਲੇ ਉਨਾਬੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨ
ਚੁੱਪ ਕਰਨ ਵੇਲੇ ਬਿਸਕੁਟੀ
ਤੇ ਬਿਸਕੁਟੀ ਰੰਗ ਹੀ ਸੀ
ਤਾਰੇ ਦੀ ਵਹੁਟੀ, ਰੂਬੀ, ਦਾ ਜੋ ਤਾਰੇ ਨਾਲ਼
ਹਜਾਰਾ ਸਿਹੁੰ ਦੀ ਧੀ ਨੂੰ ਵੇਖਣ ਆਈ ਸੀ
ਕਿੰਨੀ ਜੁਆਨ ਪਈ ਐ ਅਜੇ, ਹਜਾਰਾ ਸਿਹੁੰ ਨੇ ਸੋਚਿਆ,
ਬਾਹਰਲੇ ਮੁਲਕਾਂ ਚ ਖੁਰਾਕ ਈ ਕਹਿੰਦੇ ਬਹੁਤ ਐ,
ਤੇ ਉਸਦੇ ਮਨ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ
ਰੋਕਦੇ ਰੋਕਦੇ ਵੀ ਰੂਬੀ ਦੀ ਸੱਜੀ ਲੱਤ ਤੇ ਜਾ ਪਈਆਂ,
ਜੋ ਪਿੰਜਣੀ ਤੱਕ ਨੰਗੀ ਸੀ
ਉਸ ਸਮੇ ਤਾਂ ਹਜਾਰਾ ਸਿਹੁੰ ਨੇ ਚੋਰੀ
ਛਿਣ ਭਰ ਹੀ ਨਜ਼ਰ ਮਾਰੀ ਸੀ,
ਪਰ ਹੁਣ ਤਾਂ ਉਸਦੀ ਕਲਪਨਾ ਪੂਰੀ ਅਜਾਦ ਸੀ
ਉਸਨੇ ਨਿਝੱਕ ਲੱਤ ਨੂੰ ਹਥ ਲਾ ਦਿਤਾ
ਝੁਣਝਣੀ ਦਾ ਇਕ ਹੜ੍ਹ ਉਸਦੇ ਸਾਰ ਪਾਰ ਹੋ ਗਿਆ
ਹਜਾਰਾ ਸਿੰਘ ਤ੍ਰਭਕਿਆ, ਜਾਗਿਆ,
ਮੂੰਹ ਉਹਦਾ ਅਜੇ ਵੀ
ਉਚੀ ਉਚੀ ਪਾਠ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ
ਹੈ, ਤੇਰੇ ਦੀ! ਹਜਾਰਾ ਸਿੰਘ ਅਟਕਿਆ,
ਕੀ ਦਾ ਕੀ
ਸੋਚੀ ਜਾਨੈ ਪਾਪੀਆ, ਬਾਣੀ ਵਿਚ
ਧਿਆਨ ਕਿਉਂ ਨੀ ਜੋੜਦਾ ਦੁਸ਼ਟਾ
ਓਦੋਂ ਲਗੂ ਪਤਾ
ਜਦੋਂ ਓਸ ਸਗਤੇ ਨੇ ਪੁੱਠਾ ਚੱਕ ਚੱਕ
ਧਰਤੀ ਤੇ ਮਾਰਿਆ
ਹਜਾਰਾ ਸਿਹੁੰ ਨੇ ਜੋਰ ਲਾ ਕੇ ਧਿਆਨ
ਫੇਰ ਮੋੜਿਆ
ਪਾਠ ਅੱਗੇ ਤੋਰਿਆ:
ਅੰਧੁਲਾ ਨੀਚ ਜਾਤਿ ਪਰਦੇਸੀ
ਖਿਨੁ ਆਵੈ ਤਿਲ ਜਾਵੈ
ਤਾਕੀ ਸੰਗਤਿ ਨਾਨਕੁ ਰਹਦਾ
ਕਿਉ ਕਰਿ ਮੂੜਾ ਪਾਵੈ
ਨਾਦ 